AI – Con dao hai lưỡi: Những rủi ro tiềm ẩn trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo

Thứ sáu - 23/05/2025 06:00

Khi trí tuệ nhân tạo (AI) đang từng bước định hình lại thế giới từ cách chúng ta làm việc, học tập đến cách tiếp cận thông tin, thì mặt tối của công nghệ này cũng ngày càng hiện rõ. Với tốc độ phát triển nhanh chóng, AI không chỉ mang lại lợi ích vượt trội mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng, đòi hỏi sự giám sát chặt chẽ và hiểu biết sâu sắc từ cả chính phủ, doanh nghiệp lẫn người dùng cuối.

Ảnh minh hoạ (tạo bới AI)

1. Mất kiểm soát và “hộp đen” thuật toán
Một trong những rủi ro lớn nhất là việc con người ngày càng khó hiểu và kiểm soát các hệ thống AI phức tạp. Các mô hình học sâu (deep learning) hiện đại, như GPT hay các hệ thống tạo ảnh, thường vận hành như một "hộp đen" – nơi ngay cả các kỹ sư cũng không thể lý giải hoàn toàn tại sao AI lại đưa ra một quyết định cụ thể nào đó. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong các lĩnh vực nhạy cảm như y tế, tài chính hoặc tư pháp, nơi một quyết định sai lệch có thể gây hậu quả nghiêm trọng.
2. Sai lệch dữ liệu và định kiến thuật toán
AI học từ dữ liệu – nhưng dữ liệu không phải lúc nào cũng khách quan. Nếu dữ liệu đầu vào chứa định kiến xã hội, lịch sử phân biệt đối xử hoặc thiếu đa dạng, thì AI có nguy cơ củng cố và nhân rộng những sai lệch đó. Thực tế đã chứng minh: các hệ thống nhận diện khuôn mặt từng hoạt động kém hiệu quả với người da màu, hoặc công cụ tuyển dụng tự động loại bỏ ứng viên nữ trong ngành công nghệ. Đây không chỉ là lỗi kỹ thuật, mà còn là vấn đề đạo đức sâu sắc.
3. Tấn công bằng AI và deepfake

Ảnh minh hoạ (tạo bới AI)

AI cũng đang được khai thác cho các mục đích xấu. Deepfake – công nghệ tạo ra hình ảnh, video, giọng nói giả một cách cực kỳ chân thực – là ví dụ rõ nét. Những video giả mạo chính trị gia, doanh nhân hoặc thậm chí người quen có thể bị lợi dụng để lừa đảo, bôi nhọ danh tiếng hoặc gây rối loạn thông tin trên diện rộng. Hơn nữa, tội phạm mạng đang dùng AI để phát hiện lỗ hổng bảo mật nhanh hơn, tạo nội dung lừa đảo tinh vi hơn và thậm chí giả giọng người thân để thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản.
4. Thất nghiệp do tự động hóa
Khi AI ngày càng thông minh và rẻ hơn, nhiều công việc truyền thống có nguy cơ bị thay thế. Không chỉ giới hạn ở lao động chân tay – như thu ngân, tài xế hay nhân viên kho – mà ngay cả các ngành nghề trí thức như biên tập viên, nhân viên tư vấn hay kế toán cũng đang đối mặt với nguy cơ bị tự động hóa. Việc mất việc làm hàng loạt sẽ tạo ra cú sốc xã hội lớn, đặc biệt nếu không có chính sách đào tạo lại (reskilling) phù hợp.
5. Lạm dụng AI trong kiểm soát xã hội
Một số quốc gia đang tận dụng AI để giám sát và kiểm soát công dân ở mức độ chưa từng có. Hệ thống chấm điểm công dân, nhận diện khuôn mặt ở nơi công cộng, và phân tích hành vi qua dữ liệu số khiến quyền riêng tư dần bị bào mòn. Khi AI trở thành công cụ kiểm soát tập trung, ranh giới giữa tiện ích và độc tài kỹ thuật số trở nên mong manh.
6. Khủng hoảng thông tin và sự thật
AI có khả năng tạo ra nội dung với số lượng lớn, chất lượng ngày càng cao. Điều này tạo ra nguy cơ “nhiễu loạn thông tin” – khi thông tin giả trộn lẫn với sự thật, khiến người dùng khó phân biệt đúng sai. Trong thời đại mà niềm tin vào báo chí và thể chế đã bị xói mòn, AI vô tình có thể trở thành "vũ khí" trong các cuộc chiến truyền thông, thao túng dư luận, hoặc can thiệp vào bầu cử.
Lời kết
AI là một trong những phát minh mang tính cách mạng nhất trong lịch sử nhân loại. Nhưng giống như điện hay Internet, nó không chỉ phụ thuộc vào công nghệ, mà còn vào cách con người lựa chọn sử dụng. Để tránh bị “soán ngôi” bởi chính những cỗ máy mình tạo ra, xã hội cần hành động một cách tỉnh táo và có trách nhiệm: từ xây dựng khung pháp lý, phát triển AI có đạo đức, đến việc giáo dục cộng đồng về rủi ro của công nghệ mới. Tương lai AI có thể rực rỡ – nhưng chỉ khi chúng ta không mù quáng lao vào nó.

Vũ Thụy – VPTH
(nghiên cứu, tổng hợp, sưu tầm)