Cuộc đời và sự nghiệp đồng chí Hoàng Quốc Việt

Chân dung đồng chí Hoàng Quốc Việt - Viện trưởng VKSND tối cao đầu tiên (Ảnh: internet)

Đồng chí Hoàng Quốc Việt tên thật là Hạ Bá Cang, sinh ngày 28/5/1905 trong một gia đình nhà nho nghèo, đông con, mẹ mất sớm, cha già yếu. Được sự nuôi dưỡng, chăm sóc của các anh chị, Hạ Bá Cang được học hết cao đẳng tiểu học rồi thi đỗ vào Trường Bách nghệ Hải Phòng. Sống giữa thành phố Cảng, được tiếp xúc với thực tại xã hội đương thời, Hạ Bá Cang sớm hiểu được nỗi cay đắng của một dân tộc bị nô lệ và mang nặng mối căm thù với thực dân bán nước. Tiếng bom Phạm Hồng Thái ở Sa Diệm - Quảng Châu càng thôi thúc anh và bạn bè cùng chí hướng tham gia vào các phong trào yêu nước. Trong đó tiêu biểu như phong trào đòi thả cụ Phan Bội Châu, phong trào đòi để tang cụ Phan Châu Trinh…

Năm 1925, Hạ Bá Cang tham gia đoàn biểu tình chặn đường tên toàn quyền Varen đưa yêu sách đòi thả Phan Bội Châu, đồng chí bị đuổi khỏi trường học, sau đó trở về quê. Chính tại đây, đồng chí làm quen với Ngô Gia Tự, người thanh niên trường Bưởi cũng đã bị đuổi học vì cùng học sinh Hà Nội đấu tranh chống xử án cụ Phan Bội Châu. Trong những năm 1925-1927, Hạ Bá Cang vào làm thợ mỏ ở Phấn Mễ (Thái Nguyên), Mạo Khê (Quảng Ninh) rồi trở về Hải Phòng làm thợ nguội tại nhà máy cơ khí Carông với hy vọng ở nơi đây sẽ tìm được đoàn thể cách mạng. Quả nhiên, đồng chí đã gặp lại Lương Khánh Thiện, Nguyễn Đức Cảnh, Trịnh Đình Cửu là những người đã giúp đỡ và kếp nạp đồng chí vào Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.

Đầu năm 1929, do hoạt động trong phong trào cách mạng, đồng chí bị đuổi khỏi nhà máy và bước vào cuộc đời của một nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp. Trong hồi ký “Chặng đường nóng bỏng” đồng chí đã tâm sự: “Tôi được sống những ngày tuyệt đẹp của tuổi thanh xuân, đã tìm thấy lý tưởng, được tôi luyện trong những cuộc đấu tranh giai cấp sôi động, được chứng kiến và tham gia chuyển những chi bộ Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội thành những chi bộ Cộng sản đầu tiên, được góp phần mình chuẩn bị cho Đông Dương Cộng sản Đảng ra đời”. Đến giữa năm, Hạ Bá Cang được Đảng cử vào Nam để cùng Ngô Gia Tự, Lê Văn Lương tuyên truyền mở rộng ảnh hưởng của Đảng, đồng chí đã lăn lộn và gắn bó với thợ thuyền và bà con lao động nghèo ở xóm Chiếu, Khánh Hội, Thủ Thiêm. Cuối năm đó, đồng chí được cử sang Pháp để liên hệ với Đảng Cộng sản Pháp xin tài liệu và đề nghị bạn giúp đỡ Đảng ta có thêm điều kiện hoạt động. Chuyến đi đầy gian khổ nhưng trót lọt đó không chỉ đặt đường dây liên lạc bí mật giữa Đảng ta với Đảng bạn, mà còn là dịp giúp đồng chí mở rộng tầm nhìn và thấm thía thế nào là tình cảm Quốc tế vô sản.

Trong những năm 1941-1945, với cương vị Ủy viên Thường vụ Trung Ương Đảng kiêm Bí thư Xứ ủy Bắc Kỳ, với đôi chân khập khiễng, khi lên rừng núi, lúc xuống đồng bằng, lúc vào Nam, khi ra Bắc, rồi lặn lội lên tận Pắc Bó (Cao Bằng) dự Hội nghị Trung Ương VIII của Đảng vào tháng 5-1941 do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc triệu tập để phát triển và hoàn chỉnh đường lối của Đảng về vấn đề giải phóng dân tộc, thành lập Việt Nam Độc lập Đồng minh (tức Mặt trận Việt Minh). Hội nghị đã cử ra Ban chấp hành Trung Ương mới do đồng chí Trường Chinh làm Tổng Bí thư, đồng chí được bầu vào Thường vụ Trung Ương.

Cách mạng càng phát triển, đồng chí càng đi sâu vào công tác Dân vận - Mặt trận của Đảng, chuyên lo công tác vận động quần chúng. Giữa năm 1945, đồng chí cùng các vị đại diện Mặt trận Việt Minh tiến hành chuyến công tác ngoại giao đầu tiên, vượt biên giới sang Trung Quốc nhằm thăm dò ý đồ của Tưởng Giới Thạch lăm le muốn lấy danh nghĩa “Đồng minh” đưa “Hoa quân nhập Việt”. Đồng chí mang tên Hoàng Quốc Việt từ chuyến đi ấy.

Đồng chí Hoàng Quốc Việt cùng các điển hình tiên tiến (Ảnh: internet)

Trong suốt cuộc kháng chiến chống Pháp, đồng chí Hoàng Quốc Việt được Đảng, Chính phủ và Bác Hồ giao nhiều trọng trách. Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng (1951) đồng chí được bầu vào Ban Chấp hành Trung Ương và Bộ Chính trị.

Với 26 năm liên tục ở cương vị Chủ tịch Tổng Công đoàn Việt Nam và hơn chục năm là Phó Chủ tịch Liên hiệp Công đoàn Thế giới, đồng chí Hoàng Quốc Việt đã góp phần quyết định vào việc xây dựng cơ chế làm chủ của công nhân viên chức Nhà nước từ Trung Ương đến cơ sở. Vừa là Chủ tịch Tổng Công đoàn, vừa là Trưởng ban Mặt trận, Trưởng ban Dân vận - Mặt trận của Đảng, rồi Chủ tịch và sau đó là Chủ tịch Danh dự của Mặt trận, đồng chí đã có những cống hiến to lớn vào việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân, đoàn kết các dân tộc. Với thái độ chân thành, khiêm tốn, chăm lo và lắng nghe ý kiến của mọi người, đồng chí được tất thảy mọi người tin yêu, kính trọng.

Tại Kỳ họp thứ nhất Quốc hội Khoá II họp tại Hà Nội từ ngày 06 đến ngày 15/7/1960; Quốc hội đã thông qua Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, đồng chí Hoàng Quốc Việt được bầu làm Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Trong thời gian 16 năm liền giữ cương vị Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, đồng chí Hoàng Quốc Việt đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng một đội ngũ cán bộ Kiểm sát vừa hồng, vừa chuyên, có đạo đức, phẩm chất cách mạng và chỉ đạo các hoạt động nghiệp vụ kiểm sát đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ chính trị do Đảng, Nhà nước giao cho ngành Kiểm sát nhân dân, đồng thời xây dựng hệ thống Viện kiểm sát nhân dân ngày càng phát triển từ Trung Ương đến địa phương và Viện kiểm sát quân sự các cấp, góp phần tạo lập vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của hệ thống cơ quan Viện kiểm sát trong thể chế Nhà nước dân chủ cộng hòa.

Trong những năm trực tiếp lãnh đạo ngành Kiểm sát nhân dân, cùng với việc xây dựng Ngành về tổ, đồng chí Hoàng Quốc Việt cùng với tập thể Lãnh đạo Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã có những chủ trương đúng đắn, có tính định hướng quan trọng mang ý nghĩa quyết định trong việc chỉ đạo công tác kiểm sát, phục vụ tốt những nhiệm vụ chiến lược của cách mạng do Đảng đề ra.

Trong công tác kiểm sát điều tra, kiểm sát sát xét xử, đồng chí trực tiếp chỉ đạo, kịp thời phát hiện những sai sót để uốn nắn, góp ý khắc phục. Trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, đồng chí Hoàng Quốc Việt rất chú trọng đến việc xây dựng mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mỗi ngành và vì mục tiêu chung là đấu tranh phòng chống tội phạm. Trong công tác kiểm sát giam giữ, cải tạo đồng chí chỉ đạo: “Việc cải tạo người có tội phải xuất phát từ quan điểm, đối với những phần tử phản động chống đối chế độ, hoạt động gián điệp phải nghiêm ngặt; đối với những người thường phạm, trong đó có những người do cuộc sống mà sa vào tội lỗi, thì phải tăng cường giáo dục, tạo điều kiện cho họ cải tà quy chính”. Những quan điểm nêu trên của đồng chí Hoàng Quốc Việt vừa thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật, vừa mang tính nhân văn, tình lý vẹn toàn.

Đồng chí Hoàng Quốc Việt đã thường xuyên chỉ đạo Viện kiểm sát các cấp tăng cường công tác giáo dục chính trị tư tưởng, nâng cao tính giai cấp, tính tiên phong và tinh thần cảnh giác cách mạng cho cán bộ của ngành Kiểm sát nhân dân. Ngay từ những năm đầu thành lập Ngành, đồng chí Hoàng Quốc Việt đã xác định: “Ngành Kiểm sát chúng ta là một ngành công tác chính trị, công tác kiểm sát luôn luôn gắn liền với thực tế, với phong trào, với con đường xã hội chủ nghĩa mà Đảng đã vạch ra. Cho nên chúng ta phải hướng về Nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ III, không ngừng nâng cao trình độ tư tưởng, trình độ nghiệp vụ” (Trích trong tập trao đổi kinh nghiệm công tác kiểm sát số 2 và số 3 năm 1961).

Đối với đồng chí Hoàng Quốc Việt, tính nhân dân trong hoạt động kiểm sát có vị trí và ý nghĩa rất quan trọng. Đồng chí thường lưu ý đối với cán bộ toàn Ngành: Cán bộ Kiểm sát cần phải đi sát cơ sở, dựa vào quần chúng để làm án và xử lý các vi phạm pháp luật, nâng cao phẩm chất đạo đức cách mạng, cải tạo tác phong, tự bồi dưỡng cho mình những đức tính không thể thiếu được của người cán bộ Kiểm sát. Đồng chí Hoàng Quốc Việt luôn quán triệt quan điểm vì dân cho cán bộ Kiểm sát. Đồng chí nói: “Ngành Kiểm sát của chúng ta là Viện kiểm sát của nhân dân, vì nhân dân, bảo vệ nhân dân; Chúng ta muốn xét một người tốt hay là không tốt, trước hết phải xem thái độ của anh ta đối với nhân dân, đối với người lao động như thế nào”.

Với trách nhiệm là Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, đồng chí đặc biệt quan tâm đến việc tăng cường bồi dưỡng kiến thức pháp luật, rèn luyện ý thức tổ chức và kỷ luật, đạo đức cách mạng và tác phong làm việc cho cán bộ của ngành Kiểm sát nhân dân. Tại hội nghị chỉnh huấn của ngành Kiểm sát nhân dân năm 1961, đồng chí nhấn mạnh: “Muốn làm tốt nhiệm vụ kiểm sát, không những chúng ra cần nắm pháp luật, mà còn phải sát tình hình thực tế để vận dụng pháp luật cho đúng. Tiêu chí đơn thuần áp dụng pháp luật một cách máy móc thì dễ thoát ly phong trào, thoát ly sản xuất. Cho nên yêu cầu đặt ra là phải nắm tình hình tư tưởng, xã hội, chính trị của nhân dân, phải đi đúng đường lối quần chúng… Chúng ta còn phải xây dựng một tác phong, một tinh thần công tác khẩn trương, phải tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững chắc mới ảnh hưởng tốt đến các ngành khác vững bước tiến lên thuận theo quy luật của xã hội, theo đúng đường lối, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước”.

Từ năm 1960 đến năm 1965, đồng chí Hoàng Quốc Việt đã chỉ đạo ngành Kiểm sát nhân dân phối hợp với các ngành, các cấp tập trung phục vụ nhiệm vụ lớn của Đảng như: Phục vụ nhiệm vụ trấn áp đối với các thế lực thù địch chống lại sự nghiệp cách mạng; phục vụ nhiệm vụ xây dựng hợp tác hoá nông nghiệp; phục vụ và hưởng ứng phong trào ba xây, ba chống. Từ kết quả của công tác kiểm sát, đồng chí Hoàng Quốc Việt chỉ đạo tổng kết và rút ra những ý kiến đề xuất rất quan trọng với Đảng, Nhà nước như củng cố và tăng cường công tác của Thanh tra Nhà nước; xác định rõ trách nhiệm của ngành Kiểm sát nhân dân không chỉ phát hiện, xử lý chính xác, kịp thời, có hiệu quả mà còn phải đề xuất khắc phục cả tình trạng tiêu cực trong xã hội, tăng cường hiệu lực quản lý Nhà nước, góp phần củng cố tổ chức cơ sở Đảng.

Từ khi Mỹ mở cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân ra miền Bắc, đồng chí Hoàng Quốc Việt đã chỉ đạo ngành Kiểm sát nhân dân phải chuyển hướng nhiệm vụ của toàn Ngành sang phục vụ nhiệm vụ bảo vệ pháp luật về kinh tế, bảo vệ tài sản, bảo vệ kỷ luật tài chính, bảo vệ chính sách hậu phương quân đội, chống việc lợi dụng thời chiến để buông lỏng quản lý, góp phần vào việc đảm bảo “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người” cho tiền tuyến chiến thắng. Đích thân đồng chí Hoàng Quốc Việt đã có nhiều chuyến công tác về tận nông thôn, đến các nông trường, xí nghiệp để trực tiếp nói chuyện với những người lao động và nghe các ngành, các cấp cung cấp các thông tin về tình hình chấp hành pháp luật. Đồng chí Hoàng Quốc Việt luôn luôn nêu vấn đề công tác kiểm sát phải gắn với yêu cầu tăng cường hiệu lực của bộ máy Nhà nước, góp phần xây dựng tổ chức cơ sở Đảng. Do vậy, Viện kiểm sát các cấp phải phối hợp thường xuyên, chặt chẽ với các cơ quan quản lý nhà nước các cấp ở địa phương, trước hết là các cơ quan bảo vệ pháp luật.

Trải qua gần 70 năm hoạt động cách mạng, trong đó có 16 năm làm Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, đồng chí Hoàng Quốc Việt đã có nhiều cống hiến to lớn cho sự nghiệp cách mạng của Đảng và của dân tộc nói chung và ngành Kiểm sát nhân dân nói riêng. Có thể khẳng định rằng, đồng chí Hoàng Quốc Việt là người xây nền cho sự phát triển vững chắc của ngành Kiểm sát nhân dân trong 60 năm qua. Công lao của đồng chí Hoàng Quốc Việt đã được Đảng, Nhà nước và nhân dân ta ghi nhận và đánh giá cao. Đồng chí là người thứ tư được tặng Huân chương Sao vàng khi còn đương chức (sau Bác Hồ, Bác Tôn và đồng chí Võ Nguyên Giáp). Hiện nay nhiều trường học, đường phố, công viên trong cả nước được vinh dự mang tên Hoàng Quốc Việt.