Bàn về việc khởi tố hay không khởi tố đối với người có dấu hiệu tâm thần theo quy định của BLHS năm 2015

Trao đổi nghiệp vụ: Bàn về việc khởi tố hay không khởi tố đối với người có dấu hiệu tâm thần theo quy định của BLHS năm 2015.

Qua thực tiễn định Thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra đối với vụ án đối tượng có dấu hiệu tâm thần, chúng tôi nhận thấy còn có sự khác nhau giữa các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát) và chưa có sự điều chỉnh của Bộ luật TTHS năm 2015 để cùng trao đổi với các đồng chí.

Nội dung vụ án:

Ngày 31/01/2018 Nguyễn Văn T - sinh năm 1980 và Nguyễn Văn H - sinh năm 1981 đã lợi dụng sự sơ hở của gia đình ông Trần Văn D, T và H đã đột nhập vào trong nhà lấy đi 01 chiếc xe máy trị giá 10.000.000đ thì bị gia đình ông Trần Văn D phát hiện bắt quả tang giao cho Cơ quan CSĐT - Công an huyện TK để xử lý. Ngày 31/01/2018 Cơ quan CSĐT- Công an huyện TK đã ra quyết định tạm giữ đối với Nguyễn Văn T và Nguyễn Văn H có hành vi Trộm cắp tài sản. Ngày 02/01/2018 gia đình Nguyễn Văn T giao nộp cho Cơ quan CSĐT - Công an huyện TK  01 Bệnh án tâm thần kinh của Nguyễn Văn T. Ngày 02/01/2018 Cơ quan CSĐT - Công an huyện TK đã ra quyết định trả tự do đối với Nguyễn Văn T và giao cho gia đình quản lý Nguyễn Văn T, đồng thời ra Quyết định trưng cầu giám định tâm thần kinh đối với Nguyễn Văn T; ra Quyết định khởi tố vụ án hình sự, bị can đối với Nguyễn Văn H về hành vi Trộm cắp tài sản.

 Quan điểm giải quyết vụ án

- Quan điểm thứ nhất: Căn cứ khoản 1 Điều 173 BLHS ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với Nguyễn Văn T và Nguyễn Văn H về hành vi Trộm cắp tài sản; đồng thời ra Quyết định trưng cầu giám định tâm thần kinh đối với Nguyễn Văn T. Khi có kết luận giám định tư pháp xác định bị can bị bệnh tâm thần thì đình chỉ điều tra đối với Nguyễn Văn T. Ngược lại, chưa có kết luận giám định tư pháp đối với T mà thời hạn điều tra vụ án đã hết thì ra quyết định tạm đình chỉ điều tra đối với bị can Nguyễn Văn T để tiếp tục xử lý đối với bị can Nguyễn Văn H.

- Quan điểm thứ hai: Căn cứ khoản 1 Điều 173 BLHS ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với Nguyễn Văn H về hành vi Trộm cắp tài sản; không đủ căn cứ để khởi tố bị can đối với Nguyễn Văn T, bởi vì, Nguyễn Văn T đang trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự (Điều 21 BLHS) ra quyết định trả tự do đối với Nguyễn Văn T đồng thời ra Quyết định trưng cầu giám định tâm thần kinh đối với Nguyễn Văn T. Khi nào có kết luận giám định tư pháp xác định bị can bị bệnh tâm thần hay không bị bệnh tâm thần thì xử lý như sau:

+ Nếu Nguyễn Văn T bị bệnh tâm thần thì ra quyết định tạm đình chỉ điều tra đối với đối tượng và tách hành vi của đối tượng Nguyễn Văn T và đưa đối tượng T vào cơ sở chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

+ Nếu Nguyễn Văn T không bị bệnh tâm thần thì ra quyết định khởi tố bị can đối với Nguyễn Văn T.

Theo quan điểm của chúng tôi thì nhất trí với quan điểm thứ hai, bởi lẽ: có đủ căn cứ ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với Nguyễn Văn H về hành vi Trộm cắp tài sản theo khoản 1 Điều 173 BLHS. Đối với Nguyễn Văn T đang trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự, không có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của mình. Thiếu những điều kiện cần và đủ của 04 yếu tố trong cấu thành tội phạm - yếu tố chủ thể của tội phạm nên cần phải trưng cầu giám định tâm thần đối với Nguyễn Văn T để xác định năng lực trách nhiệm hình sự thì mới có căn cứ khởi tố bị can đối với Nguyễn Văn T.

Tuy nhiên, trong thực tế giải quyết vụ án còn có vướng mắc, thời hạn điều tra đã hết mà chưa có kết quả giám định tâm thần của Nguyễn Văn T thì có được tách vụ án, tách hành vi đối với Nguyễn Văn T theo quy định tại Điều 242 Bộ luật TTTHS hay không? Nếu tách thì Nguyễn Văn T phải là bị can trong vụ án và sau này phục hồi vụ án như thế nào? khi vụ án đã truy tố (không còn vụ án). Nếu tạm đình chỉ điều tra thì Nguyễn Văn T cũng phải là bị can trong vụ án thì mới phù hợp Điều 229 Bộ luật TTHS.

Đây là vướng mắc của Bộ luật TTHS năm 2015 chưa đề cập đến, do vậy đề nghị liên ngành trung ương cần có hướng dẫn cụ thể để việc áp dụng pháp luật chưa thống nhất.

Trên đây là một số nội dung khó khăn, vướng mắc chúng tôi xin mạnh dạn trao đổi với các đồng chí để cùng thống nhất nhận thức.