Khó khăn trong việc xác định thời điểm tuyên bố một người đã chết

Tuyên bố một người đã chết ảnh hưởng rất nhiều đến quyền và lợi ích hợp pháp của người đó, làm chấm dứt tư cách chủ thể của một người về mặt pháp lý; các quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản của người đó được giải quyết như đối với người đã chết.

Theo quy định tại khoản 4 Điều 27 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 thì việc tuyên bố một người là đã chết là việc dân sự và thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án nhân dân; Khoản 1 Điều 71 Bộ luật dân sự 2015 quy định về điều kiện tuyên bố một người đã chết. Tuy nhiên, trong thực tiễn xét xử, việc áp dụng pháp luật để xác định ngày chết của một người bị tuyên bố là đã chết còn có nhiều quan điểm khác nhau, cụ thể như vụ việc dưới đây:

 Hình ảnh mang tính minh họa, nguồn internet

Ông Nguyễn Xuân H và bà Nguyễn Thị L kết hôn năm 1986 tại UBND xã Tân Trường, huyện Cẩm Giàng, ông bà có 01 người con chung là anh Nguyễn Xuân B, sinh năm 1986. Sau khi kết hôn ông H, bà L sinh sống tại thôn Quảng Cư, xã Cẩm Đoài, huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương. Tháng 9/2003, bà L bỏ nhà đi không có tin tức gì, không ai biết bà đang ở đâu, còn sống hay đã chết. Gia đình đã tìm kiếm nhiều nơi nhưng vẫn không có tin tức gì. Năm 2007, ông H bị tai nạn chết. Hiện nay, bà L có diện tích đất ở Quảng Cư, Cẩm Đoài được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất mang tên bà L. Anh Nguyễn Xuân B là con duy nhất, muốn làm thủ tục thừa kế quyền sử dụng đất của bà L nên ngày 12/5/2021, anh B gửi đơn đến TAND huyện yêu cầu tuyên bố bà L đã chết.

Ngày 30/9/2021, Tòa án ra quyết định mở phiên họp yêu cầu tuyên bố một người đã chết.

Theo điểm d khoản 1 Điều 71 BLDS 2015 quy định:

“1. Người có quyền, lợi ích liên quan có thể yêu cầu Tòa án ra quyết định tuyên bố một người là đã chết trong trường hợp sau đây: 

…

d) Biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được tính theo quy định tại khoản 1 Điều 68 của Bộ luật này. 

Tuy nhiên, trong quá trình xem xét giải quyết việc “yêu cầu tuyên bố bà Nguyễn Thị L” đã chết, có 02 quan điểm khác nhau trong việc xác định thời điểm chết của bà L, gây khó khăn trong việc giải quyết việc dân sự, cụ thể:

- Quan điểm thứ nhất cho rằng: Xác định thời điểm bà Nguyễn Thị L chết kể từ ngày 30/9/2021 (ngày Tòa án ra quyết định mở phiên họp). Vì sau khi anh B có đơn yêu cầu Tòa án tuyên bố bà L chết, Tòa án đã thụ lý vụ việc trên. Ngày 21/5/2021, 22/5/2021, 23/5/2021 báo Pháp Luật Việt Nam đã đăng tin trong mục “thông báo tìm kiếm người thân”. Ngày 20/5/2021, cổng thông tin điện tử tỉnh Hải Dương đã đăng tin tìm kiếm bà L. Ngày 26/5/2021, 27/5/2021, 28/5/2021 Trung tâm quảng cáo và dịch vụ truyền thông VOV đã phát thông tin nhắn tìm bà L. Tuy nhiên đến nay đã hơn 04 tháng nhưng không có tin tức của bà L. Ngày 11/8/2021, Cục quản lý xuất nhập cảnh Bộ công an có công văn trả lời: Không có thông tin bà L xuất nhập cảnh. Đến ngày Tòa án mở phiên họp thì đã thực hiện đầy đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật để xác định một người là đã chết. Vậy, thời điểm Tòa án xác định bà L đã chết là ngày Tòa án mở phiên họp là có căn cứ.

- Quan điểm thứ hai cho rằng: Bà Nguyễn Thị L bỏ đi khỏi địa phương từ tháng 9/2003. Vậy, xác định thời điểm bà Nguyễn Thị L chết kể từ ngày 01/9/2008. Bởi vì đó là thời điểm 05 năm liên tục không có tin tức gì của bà L.

Tác giả đồng tình với quan điểm thứ nhất bởi lẽ: Để xác định một người là đã chết khi đã áp dụng đầy đủ các điều kiện do pháp luật quy định như phân tích ở quan điểm thứ nhất. Còn đối với quan điểm thứ hai thì đến ngày 01/9/2008 mới đủ điều kiện xác định bà L biệt tích 05 năm liền trở lên, chứ chưa phải là ngày xác định thời điểm bà L chết.

Việc xác định thời điểm chết của một người bị tuyên bố là đã chết có ý nghĩa rất quan trọng, không những ảnh hưởng đến quyền nhân thân, quyền tài sản của người bị tuyên bố mà còn ảnh hưởng đến quyền, nghĩa vụ của người thừa kế của người bị tuyên bố. Chính vì vậy, để bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đảm bảo pháp luật được áp dụng đồng bộ và thống nhất, rất mong sớm được cơ quan có thẩm quyền hướng dẫn pháp luật về nội dung này.