MỘT SỐ LƯU Ý “Khi giải quyết các vụ án hình sự có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi”

Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 quy định riêng một chương XXVIII (có 18 điều, từ Điều 413 đến Điều 430) về Thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi (nằm trong phần thủ tục đặc biệt) để giải quyết những vụ án hình sự có liên quan đến người tham gia tố tụng là người chưa thành niên (gồm: người bị buộc tội, người bị hại, người làm chứng), tạo mọi điều kiện để giúp họ tham gia tố tụng, đảm bảo tối đa quyền lợi của những người này do chưa phát triển đầy đủ về thể chất, tinh thần…

Ngoài việc nắm vững quy định của Bộ luật TTHS, khi tiến hành tố tụng giải quyết các vụ án có liên quan đến người dưới 18 tuổi, cần lưu ý và nghiên cứu kỹ các văn bản có liên quan đó là:

- Thông tư số 02/2018/TT-TANDTC ngày 21/9/2018 của TAND tối cao ban hành “Quy định chi tiết việc xét xử vụ án hình sự có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi thuộc thẩm quyền của Tòa án gia đình và người chưa thành niên” (có hiệu lực từ ngày 01/12/2018).

- Thông tư liên tịch số 06/2018/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH ngày 21/12/2018 của VKSND tối cao, TAND tối cao, Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Bộ LĐTB & XH quy định “Về phối hợp thực hiện một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi.” (có hiệu lực từ ngày 05/02/2019, thay thế Thông tư liên tịch số 01/2011 ngày 12/7/2011 của liên ngành Trung ương).

Theo quy định của Bộ luật TTHS và các Thông tư hướng dẫn nêu trên thì khi tiến hành tố tụng đối với vụ án có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi, cần lưu ý một số nội dung cơ bản như sau:

1. Quy định về người tiến hành tố tụng:

- Đối với Điều tra viên, cán bộ điều tra, Kiểm sát viên, Thẩm phán tiến hành tố tụng đối với vụ án có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi phải: có kinh nghiệm khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi; đã được đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng về kỹ năng giải quyết các vụ án hình sự có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi;  đã được đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng về tâm lý học, khoa học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi. Hội thẩm tham gia Hội đồng xét xử sơ thẩm vụ án phải có người là giáo viên, cán bộ Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh hoặc người có kinh nghiệm, hiểu biết tâm lý người dưới 18 tuổi.

Người có kinh nghiệm, hiểu biết tâm lý người dưới 18 tuổi là người có thâm niên công tác trong lĩnh vực tư pháp, quản lý, đào tạo, bảo vệ, chăm sóc và giáo dục người dưới 18 tuổi; người được đào tạo về giáo dục thanh, thiếu niên, nhi đồng hoặc những người khác có kinh nghiệm, hiểu biết tâm lý người dưới 18 tuổi.

- Đối với Hội thẩm nhân dân: phải có người là giáo viên, cán bộ Đoàn thanh niên, hoặc người có hiểu biết tâm lý người dưới 18 tuổi.

2. Việc xác định tuổi của người bị buộc tội, người bị hại:

-  Cần thu thập một trong các giấy tờ, tài liệu để xác định tuổi của người bị buộc tội, người bị hại dưới 18 tuổi đó là: Giấy chứng sinh; Giấy khai sinh; Chứng minh nhân dân; Thẻ căn cước công dân; Sổ hộ khẩu; Hộ chiếu.

- Trường hợp có mâu thuẫn đã áp dụng các biện pháp hợp pháp nhưng chỉ xác định được khoảng thời gian tháng, quý, nửa đầu hoặc nửa cuối của năm hoặc năm sinh thì tùy từng trường hợp cụ thể cần căn cứ khoản 2 Điều 417 Bộ luật Tố tụng hình sự để xác định tuổi của họ.

- Trường hợp kết quả giám định tuổi chỉ xác định được khoảng độ tuổi của người bị buộc tội, người bị hại thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng lấy tuổi thấp nhất trong khoảng độ tuổi đã xác định được để xác định tuổi của họ.

3. Quy định về Tòa án giải quyết: Khi xét xử vụ án có bị cáo là người dưới 18 tuổi thuộc thẩm quyền của Tòa gia đình và người chưa thành niên; nơi nào chưa tổ chức Tòa gia đình và người chưa thành niên thì việc xét xử do Thẩm phán chuyên trách thực hiện.

4. Quy định về phòng xử án: Khi xét xử những vụ án hình sự có bị cáo là người dưới 18 tuổi thì: Phòng xử án phải được bố trí thân thiện, bảo đảm lợi ích tốt nhất cho người dưới 18 tuổi (theo quy định tại Thông tư số 01/2017/TT-TANDTC ngày 28 tháng 7 năm 2017 của Chánh án TAND tối cao quy định về phòng xử án); Thẩm phán mặc trang phục làm việc hành chính của Tòa án nhân dân (không mặc áo choàng). Đối với những vụ án có người bị hại là người dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục, bị bạo hành hoặc bị mua bán thì Tòa án phải xét xử kín; đối với những vụ án khác có yêu cầu của người dưới 18 tuổi, người đại diện của họ hoặc để giữ bí mật đời tư, bảo vệ người dưới 18 tuổi thì Tòa án cũng có thể xét xử kín nhưng phải tuyên án công khai theo quy định tại Điều 327 của Bộ luật Tố tụng hình sự. Không xét xử lưu động đối với vụ án hình sự có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi.

5. Quy định về phối hợp giám sát người bị buộc tội: Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng có thể ra quyết định giao người bị buộc tội dưới 18 tuổi không bị áp dụng biện pháp bắt, tạm giữ, tạm giam cho người đại diện của họ giám sát theo quy định tại Điều 418 Bộ luật Tố tụng hình sự. Do vậy, trong trường hợp áp dụng biện pháp Cấm đi khỏi nơi cư trú, Bảo lĩnh hoặc đặt tiền đối với người bị buộc tội dưới 18 tuổi thì đồng thời phải giao trách nhiệm giám sát của người giám hộ.

6. Quy định về lấy lời khai, hỏi cung người tham gia tố tụng dưới 18 tuổi:

- Có thể thực hiện tại nơi học tập, lao động, sinh hoạt của người đó hoặc nơi tiến hành điều tra (nhưng phải đảm bảo bố trí thân thiện);

- Nếu lấy lời khai của bị hại bị xâm hại tình dục thì ưu tiên lấy lời khai tại nơi cư trú của người đó, nếu không có nơi cư trú thì phải tiến hành tại nơi chăm sóc, giáo dục trẻ em;

7. Về. Phối hợp giải quyết  vụ án, vụ việc có người bị hại dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục, bị bạo hành hoặc bị mua bán: Đối với vụ án, vụ việc có người bị hại dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục, bị bạo hành hoặc bị mua bán thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải phối hợp chặt chẽ với nhau và phối hợp với cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan ngay từ khi phát hiện nguồn tin về tội phạm; khẩn trương kiểm tra, xác minh, thu thập chứng cứ, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, bảo đảm giải quyết vụ án, vụ việc nhanh chóng, kịp thời, trong thời gian ngắn nhất.

Tuy nhiên quy định về Điều tra viên, cán bộ điều tra, Kiểm sát viên, Thẩm phán tiến hành tố tụng đối với vụ án có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi phải: được đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng về kỹ năng giải quyết các vụ án hình sự có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi;  đã được đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng về tâm lý học, khoa học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi là vấn đề vướng mắc, không phải ở đâu và lúc nào cũng thực hiện được vì trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử hiện nay thì kiến thức của ĐTV, KSV, TP  về tâm lý người dưới 18 tuổi còn hạn chế do chưa được đào tạo, tập huấn chuyên sâu, mặt khác loại án liên quan đến người dưới 18 tuổi không phải lúc nào cũng phổ biến, nên kinh nghiệm giải quyết cũng không nhiều…Do vậy các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng (CQĐT, VKSND, TAND) cần mở các lớp tập huấn chuyên sâu về nội dung này, trang bị những kiến thức cơ bản cho ĐTV, KSV, TP để giải quyết có chất lượng tốt đối với những vụ việc có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi.

Trên đây là một số ý kiến trao đổi để các đồng nghiệp tham khảo.