Một số nội dung cần lưu ý khi kiểm sát Bản án hình sự sơ thẩm

Kiểm sát Bản án hình sự sơ thẩm của Tòa án là một trong các nhiệm vụ của Viện kiểm sát khi kiểm sát xét xử, được quy định tại Điều 267 Bộ luật tố tụng hình sự, nhằm bảo đảm việc xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm và người phạm tội, pháp nhân phạm tội, không làm oan người vô tội. Để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ này, chúng tôi cho rằng cần quan tâm một số nội dung sau (1)

Kiểm sát hình thức Bản án hình sự sơ thẩm Điều 260 BLTTHS quy định về Bản án hình sự sơ thẩm, Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn tại Nghị quyết số 05/2017/NQ-HĐTP ngày 19/9/2017 của Tòa án nhân dân tối cao, Ban hành một số biểu mẫu trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự, xét lại bản án và quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Bộ luật Tố tụng hình sự (Mẫu số 27-HS), theo đó Bản án hình sự sơ thẩm (kể cả vụ án áp dụng thủ tục rút gọn); ngoài phần mở đầu và chữ ký, nơi gửi; Bản án  đều  phải có: Nội dung vụ án; Nhận định của Tòa án và Quyết định;

Kiểm sát nội dung Bản án hình sự sơ thẩm đảm bảo tính hợp pháp của Bản án, bao gồm: Thẩm quyền ban hành bản án, Thành phần Hội đồng xét xử, hình thức xét xử (xử công khai hay xử kín).

Thẩm quyền ban hành Bản án là Thẩm quyền xét xử của Tòa án được quy định tại các Điều 268, 269, 270, 271, 272, 273 BLTTHS. Tòa án nhân dân cấp huyện nơi tội phạm được thực hiện có thẩm quyền xét xử sơ thẩm về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng và tội phạm rất nghiêm trọng. Trường hợp tội phạm được thực hiện tại nhiều nơi khác nhau hoặc không xác định được nơi thực hiện tội phạm thì Tòa án có thẩm quyền xét xử là Tòa án nơi kết thúc việc điều tra. Thực tiễn tuy vụ án  xảy ra trên địa bàn huyện thuộc loại tội ít nghiêm trọng, nhưng Tòa án cấp huyện không có thẩm quyền xét xử. ví dụ: Tháng 01/2019 Nguyễn Văn A bị TAND cấp tỉnh HD phạt chung thân về tội giết người; A được đưa đến Bệnh viện thuộc huyện GL, tỉnh HD để khám chữa bệnh tâm thần. Ngày 03/5/2019 A bỏ trốn. Nguyễn Văn A phải chịu trách nhiệm về tội Trốn khỏi nơi giam; Thẩm quyền xét xử vụ án thuộc TAND tỉnh HD vì căn cứ Điều 55 BLHS, thì TAND huyện GL không có quyền tổng hợp hình phạt tù với hình phạt tù chung thân theo quy định tại Điều 56 khoản 2 BLHS.

Thành phần Hội đồng xét xử Kiểm sát viên phải đối chiếu Bản án với Quyết định đưa vụ án ra xét xử đã nhận được, để xác định thành phần tiến hành tố tụng. Trường hợp khi xét xử bị cáo là người chưa đủ 18 tuổi, ngoài thực hiện quy định tại khoản 1 Điều 423 BLTTHS, TAND cấp huyện còn phải phân công người tiến hành tố tụng theo quy định tại Thông tư 02/2018/TT-TANDTC ngày 21/9/2018 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao quy định chi tiết việc xét xử vụ án hình sự có người tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi thuộc thẩm quyền của Tòa gia đình và người chưa thành niên (Thông tư 02/2018/TT-TANDTC ngày 21/9/2018). 

Hình thức phiên tòa Điều 25 BLTTHS quy định Tòa án xét xử công khai. Trường hợp đặc biệt cần giữ bí mật nhà nước, thuần phong mỹ tục của dân tộc, bảo vệ người dưới 18 tuổi hoặc để giữ bí mật đời tư theo yêu cầu chính đáng của đương sự thì có thể xét xử kín nhưng phải tuyên án công khai.Việc xét xử công khai hay xử kín phải được ghi tại Quyết định đưa vụ án ra xét xử (điểm b khoản 1 Điều 255 BLTTHS). Để xác định vụ án phải xét xử công khai hay xử kín, xét xử tại trụ sở hay xét xử lưu động, Kiểm sát viên phải  căn cứ Điều 327 BLTTHS và Thông tư 02/2018/TT-TANDTC ngày 21/9/2018.

Kiểm sát nội dung Bản án hình sự sơ thẩm đảm bảo tính khách quan toàn diện, sự thật của vụ án

 Phần mở đầu của Bản án hình sự Kiểm sát viên phải kiểm sát tư cách, sự có mặt của đương sự, người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, người làm chứng, người giám định, người phiên dịch… có đúng,  đủ theo quyết định đưa vụ án ra xét xử không. Xét xử vắng mặt bị cáo khi và chỉ khi Tòa án đã quyết định đưa vụ án ra xét xử và giao được Quyết định cho bị cáo, nhưng bị cáo không đến phiên tòa theo ngày giờ địa điểm xét xử theo quyết định (Điều 290 khoản 2 BLTTHS)

Phần nội dung Bản án hình sự Kiểm sát viên phải đối chiếu nội dung Bản án với Luận tội và nội dung ghi chép được tại phiên tòa để xác định Bản án đã ghi đầy đủ, chính xác đề nghị của Viện kiểm sát tại phiên tòa  hay không. Lập luận (nhận định) của Bản án phải dẫn chiếu được quy định pháp luật có liên quan (Bộ luật dân sự, Luật hôn nhân và gia đình...). Phân tích, đánh giá tính có căn cứ, tính hợp pháp của chứng cứ, tài liệu; quan điểm, ý kiến của Kiểm sát viên và những người tham gia tố tụng khác. Kiểm sát viên phải ghi lại những nội dung quyết định của bản án khi chủ tọa phiên tòa hoặc một thành viên khác của Hội đồng xét xử đọc bản án. Có thể sử dụng thiết bị ghi âm để ghi lại nội dung tuyên án. Phải đối chiếu việc phân tích, đánh giá chứng cứ, nhận định trong phần “Nhận định” của Tòa án đã đủ cơ sở để Hội đồng xét xử quyết định không. Kiểm sát viên đối chiếu giữa phần nội dung vụ án, phần nhận định và phần quyết định của bản án để kiểm tra xem có nội dung nào còn thiếu (có nêu trong phần nhận định nhưng không được thể hiện trong phần quyết định hoặc ngược lại) hoặc có mâu thuẫn giữa các phần không. Ý kiến của Viện kiểm sát thể hiện trong bản án có đúng ý kiến mà Viện kiểm sát đã luận tội tại phiên tòa. Đối chiếu phần quyết định của bản án với nội dung đã tuyên án tại phiên tòa.

Như vậy Kiểm sát Bản án hình sự sơ thẩm phải xác định được tính hợp pháp, tính khách quan của bản án.

(1)Nguồn tham khảo: Hướng dẫn số 24/HD-VKSTC ngày 05/8/2020 của Viện KSND tối cao về Công tác kiểm sát bản án, quyết định hình sự của Tòa án nhằm nâng cao số lượng chất lượng kháng nghị, kiến nghị và thông báo rút kinh nghiệm của Viện KSND. Hướng dẫn số 53/VKS-P7 ngày 04/02/2020 của Viện KSND tỉnh về Hướng dẫn kiểm sát Bản án, Quyết định hình sự sơ thẩm của TAND cấp huyện,