Một số nội dung về bồi thường dân sự trong vụ án hình sự

Bồi thường dân sự, là một nội dung trong nguyên tắc Giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được quy định tại Điều 30 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS 2015); theo đó: Việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được tiến hành cùng với việc giải quyết vụ án hình sự.

Khi thực hiện BLTTHS 2003, Bộ luật hình sự 1999, tại công văn số 121/2003/KHXX ngày 19/9/2003, TAND tối cao đã hướng dẫn Tòa án địa phương thực hiện giải quyết phần dân sự trong vụ án hình sự; nay BLTTHS 2015, Bộ luật hình sự 2015, sửa đổi bổ sung 2017 (BLHS 2015) đang được thi hành, tuy chưa có hướng dẫn thay thế, nhưng công văn số 121/2003/KHXX ngày 19/9/2003 của TAND tối cao vẫn phù hợp và có thể áp dụng trong thực tiễn giải quyết vụ án hình sự;

Từ quy định của BLTTHS 2015, hướng dẫn của TAND tối cao, thấy rằng vấn đề bồi thường dân sự trong vụ án hình sự có một số nội dung như sau:

Thứ nhất: Phần dân sự trong vụ án hình sự bao gồm: đòi trả lại tài sản bị chiếm đoạt; đòi bồi thường giá trị tài sản do tài sản bị chiếm đoạt, nhưng đã bị mất hoặc bị huỷ hoại; buộc phải sửa chữa tài sản bị hư hỏng; đòi bồi thường thiệt hại về lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác tài sản, chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế và khắc phục thiệt hại do tài sản bị chiếm đoạt, bị huỷ hoại hoặc bị hư hỏng; đòi bồi thường thiệt hại do tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm.

Thứ hai: Bên có trách nhiệm bồi thường là: Bị can, Bị cáo (Người hoặc pháp nhân- Điều 60, 61 BLTTHS); Bị đơn dân sự (cá nhân, cơ quan, tổ chức mà pháp luật quy định phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại- Điều 64 BLTTHS);

Thứ ba: Bên có quyền yêu cầu bồi thường là: Bị hại (cá nhân trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản hoặc là cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về tài sản, uy tín do tội phạm gây ra hoặc đe dọa gây ra – Điều 62 BLTTHS). Nguyên đơn dân sự (cá nhân, cơ quan, tổ chức bị thiệt hại do tội phạm gây ra và có đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại – Điều 63 BLTTHS).

Thứ tư: Người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến vụ án được yêu cầu bồi hoàn, phải có nghĩa vụ bồi hoàn, hoàn trả, không được yêu cầu bồi thường dân sự;

Thứ năm: Khi giải quyết bồi thường dân sự trong vụ án hình sự, phải căn cứ quy định tại Chương XX Bộ luật dân sự 2015 Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng; nghiên cứu vận dụng quy định phù hợp tại Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/7/2006 của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao, hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật dân sự năm 2005 về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng;

Những nội dung trên cần quan tâm khi giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự. Thực tiễn, không phải vụ án hình sự nào cũng phải giải quyết việc bồi thường; cũng không phải vụ án nào cũng có nhiếu người phải bồi thường, được bồi thường, được hoàn trả… Vấn đề quan trọng là phải quyết định việc bồi thường trách nhiệm dân sự chính xác, quyền và lợi ích của người được bồi thường phải được khắc phục ngay;

Ví dụ: Trong thời gian từ tháng 5 đến tháng 8/2018, Nguyễn Văn A đã lừa đảo chiếm đoạt tiền của 5 người bị hại, với tổng số tiền là 170.000.000 đồng; trong giai đoạn chuẩn bị xét xử A tự nguyện bồi thường 60.000.000 đồng. Bản án hình sự sơ thẩm của TAND huyện B, quyết định A phải bồi thường 170.000.000 đồng, đã bồi thường cho các bị hại 60.000.000 đồng, còn phải bồi thường tiếp 110.000.000 đồng và buộc A phải chịu án phí; nhưng không quyết định cụ thể số tiền 60.000.000 đồng bồi thường cho bị hại nào, với nhận thức để cho Cơ quan thi hành án dân sự quyết định khi thi hành án dân sự;

Quyết định của Bản án như trên là áp dụng pháp luật không phù hợp, không đảm bảo khôi phục ngay quyền của bị hại; Số tiền 60.000.000 đồng đã được bị cáo A bồi thường cho bị hại, không phải là số tiền được hình thành từ việc cưỡng chế thi hành án hoặc phát sinh trong quá trình thi hành án; lẽ ra TAND phải áp dụng quy định của Bộ luật dân sự và  Điều 47 khoản 2 Luật thi hành án dân sự, quyết định số tiền bị hại được nhận theo tỷ lệ số tiền mà họ được thi hành án./.