Trường hợp ngay tình trong giao dịch dân sự

Điều 133 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về việc bảo vệ quyền lợi của người thứ ba ngay tình khi giao dịch dân sự vô hiệu

1. Trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu nhưng đối tượng của giao dịch là tài sản không phải đăng ký đã được chuyển giao cho người thứ ba ngay tình thì giao dịch được xác lập, thực hiện với người thứ ba vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp quy định tại Điều 167 của Bộ luật này.

2. Trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu nhưng tài sản đã được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền, sau đó được chuyển giao bằng một giao dịch dân sự khác cho người thứ ba ngay tình và người này căn cứ vào việc đăng ký đó mà xác lập, thực hiện giao dịch thì giao dịch đó không bị vô hiệu.

Trường hợp tài sản phải đăng ký mà chưa được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền thì giao dịch dân sự với người thứ ba bị vô hiệu, trừ trường hợp người thứ ba ngay tình nhận được tài sản này thông qua bán đấu giá tại tổ chức có thẩm quyền hoặc giao dịch với người mà theo bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền là chủ sở hữu tài sản nhưng sau đó chủ thể này không phải là chủ sở hữu tài sản do bản án, quyết định bị hủy, sửa.

3. Chủ sở hữu không có quyền đòi lại tài sản từ người thứ ba ngay tình, nếu giao dịch dân sự với người này không bị vô hiệu theo quy định tại khoản 2 Điều này nhưng có quyền khởi kiện, yêu cầu chủ thể có lỗi dẫn đến việc giao dịch được xác lập với người thứ ba phải hoàn trả những chi phí hợp lý và bồi thường thiệt hại.

Việc hiểu như thế nào là giao dịch dân sự ngay tình là một vấn đề cần phải xem xét. Trong thực tiễn giải quyết các vụ án dân sự, trong một vụ án cụ thể, có quan điểm cho rằng giao dịch của người thứ 3 là ngay tình, nhưng cũng có ý kiến xác định đó không phải là giao dịch ngay tình dẫn đến việc áp dụng pháp luật khác nhau giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, đường lối giải quyết vụ án cũng khác nhau.

Bộ luât dân sự không quy định các điều kiện của giao dịch dân sự ngay tình, quá trình thực hiện giải quyết các vụ án dân sự có những vướng mắc. Tại Công văn số 02 ngày 21/8/2021 của Tòa án Tối cao về việc giải đáp một số vướng mắc trong xét xử cũng đã trả lời 1 trường hợp cụ thể: chồng giả chữ ký của vợ để chuyển nhượng nhà đất cho người khác. Sau khi nhận chuyển nhượng người này đã dùng tài sản này thế chấp Ngân hàng để vay tiền nhưng khi ký hợp đồng thế chấp tài sản, Ngân hàng không thẩm định xác minh nên không biết vợ chồng chủ cũ vẫn quản lý sử dụng nhà đất hoặc đã thẩm định nhưng không có tài liệu chứng cứ chứng minh vợ chồng họ biết việc thế chấp tài sản này. Trong trường hợp này bên nhận thế chấp tài sản là Ngân hàng không phải là người thứ 3 ngay tình theo quy định tại Khoản 2 Điều 133 Bộ luật Dân sự.  

Việc quy định ngân hàng phải thẩm định tài sản thế chấp không được ghi trong hợp đồng cũng không là điều kiện có hiệu lực của hợp đồng thế chấp.  Như vậy có thể hiểu khi nhận thế chấp tài sản, Ngân hàng phải thẩm định để biết được chính xác tình trạng thực tế của tài sản, tài sản nhận thế chấp ở đâu do ai quản lý, sự liên quan giữa người quản lý tài sản với tài sản. Ngoài giấy tờ về tài sản thì còn phải tìm hiểu đầy đủ thông tin về tài sản thế chấp trước khi ký kết hợp đồng, nhằm hạn chế rủi ro trong kinh doanh.

Với những quy định của Bộ luật dân sự và văn bản pháp luật có liên quan thì có thể xác định khi thực hiện giao dịch dân sự, chủ thể phải thực hiện đầy đủ các điều khoản ghi trong hợp đồng hai bên đã ký kết, nội dung của hợp đồng phải đúng quy định của pháp luật, ngoài ra còn phải tìm hiểu thật kỹ lưỡng về đối tượng của giao dịch và các văn bản pháp luật có liên quan đến giao dịch, thực hiện đầy đủ quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật thì mới được coi là ngay tình.