Một số điểm mới của Luật bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân năm 2015

Ngày 25/6/2015 tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khoá XIII đã thông qua Luật Bầu cử đại biểu QH và đại biểu HĐND năm 2015 (sau đây gọi tắt là luật mới) Luật gồm 10 chương, 98 điều, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/9/2015. Luật mới đã kế thừa và phát triển các quy định trong các luật bầu cử hiện hành; đồng thời, sửa đổi, bổ sung theo yêu cầu của Hiến pháp mới, khắc phục những hạn chế, bất cập liên quan đến quy trình, thủ tục trong bầu cử; pháp điển hoá một số nội dung trong hướng dẫn của Uỷ ban thường vụ Quốc hội về công tác bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND. Qua nghiên cứu tôi xin trao đổi một số điểm mới của luật.
Thứ nhất, tại Khoản 1, Điều 4 Luật mới quy định: Quốc hội quyết định ngày bầu cử toàn quốc đối với cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội, bầu cử đại biểu HĐND các cấp; quyết định việc bầu cử bổ sung đại biểu Quốc hội trong thời gian giữa nhiệm kỳ; quyết định, thành lập Hội đồng bầu cử quốc gia. Đồng thời, Luật cũng quy định rõ ngày bầu cử phải là ngày chủ nhật và được công bố chậm nhất là 115 ngày trước ngày bầu cử. Như vậy, Luật mới đã quy định rõ hơn thẩm quyền của Quốc hội quyết định ngày bầu cử toàn quốc đối với cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội, bầu cử đại biểu HĐND các cấp, bầu cử bổ sung đại biểu Quốc hội trong thời gian giữa nhiệm kỳ, thành lập Hội đồng bầu cử quốc gia, thay vì do Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) thực hiện như trước đây.  
Thứ hai, Luật mới đã quy định chi tiết hơn về tiêu chuẩn của đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND. Các quy định về tiêu chuẩn đồng nhất với Luật Tổ chức Quốc hội và Luật Tổ chức chính quyền địa phương. Đó là: đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND phải có trình độ chuyên môn, có sức khoẻ, có kinh nghiệm công tác và uy tín…. Như vậy, trên cơ sở các quy định về tiêu chuẩn của đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND, các cơ quan, tổ chức, đơn vị….được quyền giới thiệu người ra ứng cử nhưng phải đề cao trách nhiệm, giới thiệu những ứng cử viên tiêu biểu, có độ tuổi phù hợp, có đủ đức, đủ tài để cử tri có điều kiện lựa chọn những người thực sự xứng đáng làm đại biểu đại diện cho mình, dại diện cho ý trí, nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân.
Thứ ba, tại Khoản 2 và 3, Điều 8 Luật mới quy định: Số lượng người dân tộc thiểu số được giới thiệu ứng cử đại biểu Quốc hội do UBTVQH dự kiến trên cơ sở đề nghị của Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, bảo đảm có ít nhất 18% tổng số người trong danh sách chính thức những người ứng cử đại biểu Quốc hội là người dân tộc thiểu số. Số lượng phụ nữ được giới thiệu ứng cử đại biểu Quốc hội do UBTVQH dự kiến trên cơ sở đề nghị của Đoàn chủ tịch Ban Chấp hành Trung ương Hội LHPN Việt Nam, bảo đảm có ít nhất 35% tổng số người trong danh sách chính thức những người ứng cử đại biểu Quốc hội là phụ nữ. Như vậy, lần đầu tiên có quy định cụ thể về cơ cấu, tỷ lệ danh sách chính thức những người ứng cử đại biểu Quốc hội là người dân tộc thiểu số và đại biểu là phụ nữ. Từ những quy định đó Thường trực HĐND cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã dự kiến cơ cấu, thành phần, phân bổ số lượng người được giới thiệu để ứng cử đại biểu HĐND cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã trong đó bảo đảm có ít nhất 35% tổng số người trong danh sách chính thức những người ứng cử đại biểu HĐND là phụ nữ; số lượng người ứng cử là người dân tộc thiểu số được xác định phù hợp với tình hình cụ thể của từng địa phương.
Thứ tư, Luật mới quy định Hội đồng bầu cử quốc gia, đây là một thiết chế hiến định mới trong Hiến pháp 2013. Hội đồng bầu cử quốc gia do Quốc hội thành lập (Luật cũ gọi là Hội đồng bầu cử ở Trung ương do Uỷ ban thường vụ Quốc hội thành lập) có nhiệm vụ tổ chức bầu cử đại biểu Quốc hội; chỉ đạo, hướng dẫn công tác bầu cử đại biểu HĐND các cấp. Luật quy định cụ thể ba nhóm nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng bầu cử quốc gia: nhiệm vụ, quyền hạn chung của Hội đồng bầu cử quốc gia đối với công tác bầu cử; nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng bầu cử quốc gia đối với bầu cử đại biểu Quốc hội, trong đó có nhiệm vụ trình Quốc hội kết quả xác nhận tư cách đại biểu Quốc hội được bầu và nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng bầu cử quốc gia đối với bầu cử đại biểu HĐND các cấp.
Thứ năm,  tại Khoản 5, Điều 29 Luật mới quy định: Cử tri là người đang bị tạm giam, tạm giữ, người đang chấp hành biện pháp đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, cơ sở cai nghiện bắt buộc được ghi tên vào danh sách cử tri để bầu đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND cấp tỉnh nơi người đó đang bị tạm giam, tạm giữ, đang chấp hành biện pháp đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, cơ sở cai nghiện bắt buộc. Như vậy, những người đang bị tạm giam, những người đang chấp hành biện pháp đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, cơ sở cai nghiện bắt buộc cũng sẽ được ghi tên vào danh sách cử tri để bầu đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND cấp tỉnh, nơi người đó đang bị tạm giam, đang được giáo dục, cai nghiện bắt buộc. Đây là một trong những điểm mới được bổ sung nhằm mở rộng quyền bầu cử của cử tri, tôn trọng quyền con người và quyền công dân của người đi bầu cử. 
Thứ sáu, tại khoản 1, khoảng 2 Điều Luật mới quy định: Người ứng cử đại biểu Quốc hội trình bày với cử tri về dự kiến chương trình hành động của mình nếu được bầu làm đại biểu Quốc hội khi trả lời phỏng vấn trên các phương tiện thông tin đại chúng ở địa phương nơi mình ứng cử và trên trang thông tin điện tử về bầu cử đại biểu Quốc hội của Hội đồng bầu cử quốc gia; người ứng cử đại biểu HĐND trình bày với cử tri về dự kiến chương trình hành động của mình nếu được bầu làm đại biểu HĐND khi trả lời phỏng vấn trên các phương tiện thông tin đại chúng ở địa phương và trên trang thông tin điện tử về bầu cử của Ủy ban bầu cử (nếu có). Như vậy, luật mới đã bổ sung thêm những quy định cụ thể việc vận động bầu cử của người ứng cử được tiến hành bằng các hình thức gặp gỡ, tiếp xúc với cử tri tại hội nghị tiếp xúc cử tri ở địa phương nơi mình ứng cử; thông qua phương tiện thông tin đại chúng theo quy định của Luật này.
Những quy định mới Luật Bầu cử Đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND năm 2015 sẽ là cơ sở để phục vụ tốt cho cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khoá XIV và bầu cử đại biểu HĐND nhiệm kỳ 2016 - 2021 diễn ra vào ngày Chủ nhật 22/5/ 2016.