Khởi kiện vụ án dân sự, kinh doanh thương mại, lao động theo tố tụng dân sự trong bối cảnh hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp 4.0

Thứ ba - 10/06/2025 03:56

Khởi kiện vụ án dân sự, kinh doanh thương mại, lao động trong bối cảnh hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0 không chỉ là sự thích nghi của hệ thống pháp luật mà còn là bước tiến quan trọng trong quá trình hiện đại hóa nền tư pháp. Việc tận dụng hiệu quả công nghệ và nâng cao chất lượng tư pháp là chìa khóa đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức trong một xã hội phát triển, hội nhập và số hóa. Bài viết này xin được trao đổi về quy định của pháp luật hiện hành và ứng dụng công nghệ số khi khởi kiện vụ án dân sự, kinh doanh thương mại, lao động.
          1. Về gửi đơn khởi kiện
          Việc gửi đơn khởi kiện của các đương sự trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cuộc cách mạng 4.0 đã có những bước tiến phù hợp với thực tiễn hơn. Để thực hiện quyền khởi kiện của mình, người dân vẫn quen với thủ tục gửi đơn khởi kiện bằng phương thức nộp trực tiếp tại Tòa án. BLTTDS năm 2004 quy định người khởi kiện tranh chấp dân sự, kinh doanh thương mại, lao động gửi đơn khởi kiện và tài liệu, chứng cứ kèm theo đến Tòa án có thẩm quyền giải quyết tranh chấp bằng các phương thức nộp trực tiếp tại Tòa án và gửi đến Tòa án qua bưu điện. Còn hiện nay, với việc áp dụng thành tựu của cuộc cách mạng 4.0, vấn đề này được giải quyết đơn giản hơn. Điểm c Khoản 1 Điều 190 BLTTDS năm 2015 đã bổ sung cách thức người khởi kiện gửi đơn khởi kiện đến Tòa án bằng hình thức điện tử qua Cổng thông tin điện tử của Tòa án. Cách thức này đã tiết kiệm được nhiều thời gian và công sức đi lại cũng như giảm tải công việc, giấy tờ và chi phí tố tụng cho hoạt động xét xử của Tòa án. Đặc biệt trong thời điểm dịch bệnh Covid -19 hoành hành như đầu năm 2020 giữa năm 2022, yêu cầu giãn cách xã hội khiến người khởi kiện khó khăn trong việc đi lại, thậm chí không đến được bưu điện gửi đơn khởi kiện, việc gửi đơn khởi kiện qua cổng thông tin điện tử của Tòa án có ý nghĩa quan trọng trong quá trình tố tụng. Người khởi kiện có thể dễ dàng gửi đơn khởi kiện trong những ngày nghỉ, ngày lễ trong năm, mà không làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của bản thân. Song song với BLTTDS 2015, Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết số 04/2016/NQ- HĐTP ngày 30/12/2016 hướng dẫn thi hành một số quy định của BLTTDS Số 92/2015/QH13, Luật Tố tụng hành chính về gửi, nhận đơn khởi kiện, tài liệu, chứng cứ và cấp, tống đạt, thông báo văn bản bằng phương tiện điện tử nhằm quy định cụ thể về việc gửi đơn bằng hình thức điện tử. Những quy định này nhằm hướng tới hiện đại hóa hoạt động của Tòa án, xây dựng Tòa án điện tử, tạo mọi thuận lợi cho người dân.
          Bên cạnh đó, để bắt kịp với xu hướng phát triển của cuộc CMCN 4.0, mẫu đơn khởi kiện mới được ban hành tại mẫu số 01 Nghị quyết 01/2017/NQ-HĐTP ngày 13/01/2017, thay thế đơn khởi kiện trước đây theo mẫu truyền thống được quy định tại mẫu số 01 Nghị quyết số 05/2012/NQ-HĐTP ngày 03/12/2012 của BLTTDS năm 2004 (Sửa đổi, bổ sung năm 2011). Theo đó, tại mục hướng dẫn, ngoài những thông tin mà người khởi kiện phải cung cấp về nhân thân (Họ và tên, năm sinh, địa chỉ liên lạc, nội dung yêu cầu khởi kiện…) thì người khởi kiện còn phải cũng cấp số điện thoại (nếu có); số fax (nếu có), địa chỉ thư điện tử (nếu có) của người khởi kiện, người bị kiện, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan. Đây được xem là những sửa đổi, bổ sung quan trọng trong xu thế phát triển của cuộc CMCN 4.0. Bởi lẽ, theo số liệu từ Cục viễn thông Bộ Thông tin và truyền thông, tính đến tháng 3/2022, Việt Nam đã có tổng số thuê bao dùng điện thoại thông minh là 93,5 triệu, một con số khá ấn tượng so với quy mô dân số 99 triệu người. Ngoài ra, đương sự có thể dễ dàng tìm kiếm các mẫu đơn khởi kiện trên điện thoại thông minh, laptop qua Internet. Người khởi kiện thuận tiện lựa chọn các mẫu đơn khởi kiện cũng như tham khảo ý kiến của các luật sư, chuyên gia pháp lý về cách thức trình bày một đơn kiện về tranh chấp dân sự, kinh doanh thương mại, lao động.Việc tiếp cận các thành tựu phát triển của cuộc CMCN 4.0 trở nên phổ biến có nghĩa là những cách thức mới hiện nay vừa giảm đáng kể giấy tờ, vừa tiết kiệm được thời gian so với trước đây.

Giao diện địa chỉ gửi, nhận đơn khởi kiện trực tuyến

2. Về nhận đơn khởi kiện
          Quy định truyền thống tại BLTTDS năm 2004 là Tòa phải nhận đơn khởi kiện do đương sự "nộp trực tiếp tại Tòa án hoặc gửi qua đường bưu điện và phải ghi vào sổ nhận đơn." Đến BLTTDS 2015, quy định này đã được sửa đổi bổ sung thêm tại Điều 191 như sau"...trường hợp Tòa án nhận đơn khởi kiện được gửi bằng phương thức gửi trực tuyến thì Tòa án in ra bản giấy và phải ghi vào số nhận đơn.", "...Trường hợp nhận đơn khởi kiện bằng phương thức gửi trực tuyến thì Tòa án phải thông báo ngay việc nhận đơn cho người khởi kiện qua Cổng thông tin điện tử của Tòa án (nếu có)". Đồng thời, tại Điều 17 Nghị quyết 04/2016/NQ-HĐTP hướng dẫn thi hành một số quy định của BLTTDS, Luật Tố tụng hành chính về gửi, nhận đơn khởi kiện, tài liệu, chứng cứ và cấp, tống đạt, thông báo văn bản bằng phương tiện điện tử quy định việc nhận và xử lý đơn khởi kiện, tài liệu, chứng cứ kèm theo như sau:
  " 1. Sau khi nhận đơn khởi kiện, tài liệu, chứng cứ kèm theo bằng phương tiện điện tử, Tòa án phải in ra bản giấy, ghi vào sổ nhận đơn và xử lý đơn khởi kiện theo quy định của pháp luật tố tụng. Tòa án gửi thông báo đã nhận đơn khởi kiện, tài liệu, chứng cứ cho người khởi kiện từ Cổng thông tin điện tử của Tòa án đến địa chỉ thư điện tử đã đăng ký của người khởi kiện. Nội dung thông báo theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự, Luật tố tụng hành chính và hướng dẫn của Tòa án nhân dân tối cao.
2. Kết quả xử lý đơn khởi kiện được Tòa án gửi từ Cổng thông tin điện tử của Tòa án đến địa chỉ thư điện tử đã đăng ký của người khởi kiện.”
          Như vậy, so với trước đây chỉ nhận đơn trực tiếp hoặc qua bưu điện, hiện nay, pháp luật đã bổ sung thêm quy định nhận đơn qua Cổng thông tin điện tử của Tòa án, Tòa án khi nhận được có trách nhiệm in ra giấy và ghi vào sổ nhận đơn. Các quy định này nhằm cụ thể hóa Tòa án điện tử, thuận tiện cho người khởi kiện, giảm bớt chi phí đi lại và thời gian chờ đợi, đồng thời giúp cho quy trình tố tụng được diễn ra nhanh chóng hơn.
3. Xử lý đơn khởi kiện
          BLTTDS 2015 quy định quá trình xử lý đơn khởi kiện của Thẩm phán như sau: Thời gian xử lý đơn kiện được quy định rõ ràng là 5 ngày làm việc, để ra một trong bốn quyết định. Quy định về tất cả các quyết định được thẩm phán ban hành trong vòng 5 ngày làm việc được gộp lại tại Khoản 3 Điều 191 BLTTDS năm 2015 so với BLTTDS năm 2004 các quyết định này được tách ra tại các Điều 167, 168, 169. Điều này giúp đương sự dễ theo dõi tiến trình xử lý đơn khởi kiện của mình.
Đặc biệt, để bắt kịp với xu hướng hội nhập quốc tế, việc khiếu nại viêc trả lại đơn khởi kiện được quy định khác biệt hơn so với BLTTDS năm 2004. Trước đây, khi bị trả lại đơn khởi kiện, người khởi kiện chỉ có thể khiếu nại một lần, theo đó, Khoản 1 Điều 170 BLTTDS năm 2004 quy định: "trong thời hạn ba ngày làm việc kể từ ngày nhận được đơn khởi kiện và tài liệu, chứng cứ kèm theo do Toà án trả lại, người khởi kiện có quyền khiếu nại với Chánh án Toà án đã trả lại đơn khởi kiện." BLTTDS năm 2015 đã có những tiến bộ nhằm bắt kịp với quá trình hội nhập quốc tế, quy định người khởi kiện có quyền khiếu nại lần hai đối với việc trả lại đơn khởi kiện tại Điều 194 như sau: "Trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày nhận được quyết định trả lời đơn khiếu nại, kiến nghị về việc trả lời đơn khởi kiện của Thẩm phán, người khỏi kiện có quyền khiếu nại, Viện kiểm sát có quyền kiến nghị với Chánh án Tòa án trên một cấp trực tiếp xem xét, giải quyết.". Ngoài ra, đối với "Trường hợp có căn cứ xác định quyết định giải quyết của Chánh án Tòa án trên một cấp trực tiếp quy định tại khoản 6 Điều này có vi phạm pháp luật" thì trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày nhận được quyết định, đương sự có quyền khiếu nại, Viện kiểm sát có quyền kiến nghị với Chánh án Tòa án nhân dân cấp cao nếu quyết định bị khiếu nại, kiến nghị là của Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh hoặc với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao nếu quyết định bị khiếu nại, kiến nghị là của Chánh án Tòa án nhân dân cấp cao.
          Do đó, hiện nay, để tránh trường hợp xảy ra bức xúc vì bị trả lại đơn khởi kiện của đương sự, BLTTDS năm 2015 đã nới quy định khiếu nại quyết định trả lại đơn khởi kiện, người khởi kiện được khiếu nại đến lần thứ hai, buộc Tòa án phải có sự xem xét kĩ lưỡng, đảm bảo quyền và lợi ích của bản thân được bảo vệ tối đa.
          Có thể nói BLTTDS 2015 đã có những đổi mới nhất định về quy định khởi kiện vụ án dân sự, kinh doanh thương mại, lao động để bắt kịp với xu hướng của cuộc cách mạng 4.0. Hệ thống Tòa án điện tử được triển khai giúp người dân có thể thuận tiện gửi đơn khởi kiện, tòa án nhanh chóng nhận đơn, giảm thiểu chi phí, rút gọn quy trình tố tụng. Quá trình xử lý đơn cũng được đổi mới để đảm bảo tốt nhất quyền và lợi ích của công dân.
  Nguyễn Phạm Minh Hiếu – VKSND thành phố Hải Dương