Giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Kiểm sát viên trong hoạt động Thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án hình sự

Hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án hình sự là một hoạt động hết sức phức tạp, đòi hỏi mỗi Kiểm sát viên (KSV) phải nắm rõ nhiệm vụ, quyền hạn của mình theo quy định của pháp luật. Thực tiễn trong thời gian qua, dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Lãnh đạo Viện VKSND huyện Nam Sách, đội ngũ Kiểm sát viên trong đơn vị đã thực hiện tương đối tốt chức năng, nhiệm vụ nói chung và thực hiện hoạt động thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra nói riêng theo quy định của pháp luật, không để xảy ra trường hợp oan, sai, bỏ lọt tội phạm.

Trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới và cải cách tư pháp, việc nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án hình sự đã và đang là yêu cầu cấp thiết trong tổ chức và hoạt động của ngành Kiểm sát Nhân dân. Để nâng cao vai trò, trách nhiệm của KSV khi THQCT, KSĐT vụ án hình sự nhằm hạn chế việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, bị cấp phúc thẩm cải sửa, hủy để điều tra lại, đặc biệt là không để truy tố oan sai, bỏ lọt tội phạm và người phạm tội cũng như làm oan người vô tội trong thời gian tới, tôi xin đề xuất một số giải phápnhằm nâng cao vai trò, trách nhiệm của Kiểm sát viên trong THQCT – KSĐT các vụ án hình sự như sau:

- Thứ nhất, KSV được phân công phải nghiên cứu kỹ hồ sơ, tài liệu để kiểm sát chặt chẽ việc phê chuẩn và chủ động đề ra yêu cầu điều tra. Phải bám sát tiến độ điều tra, đề ra yêu cầu điều tra nhằm khắc phục kịp thời những thiếu sót về chứng cứ hoặc vi phạm tố tụng. Trước khi kết thúc điều tra vụ án, KSV phải rà soát lại toàn bộ chứng cứ buộc tội, chứng cứ gỡ tội và các thủ tục tố tụng đối với vụ án, bị can; trực tiếp cùng với Điều tra viên hỏi bản cung tổng hợp để đánh giá đầy đủ tính chất; mức độ phạm tội của từng bị can trong vụ án. Đồng thời, khắc phục những thiếu sót, sơ hở trong việc thu thập chứng cứ, tài liệu để kết luận hành vi phạm tội của các bị can trong vụ án. Sau khi kết thúc điều tra, KSV tiếp tục nghiên cứu kỹ hồ sơ, phát hiện kịp thời những mâu thuẫn trong vụ án; thực hiện việc phúc cung tổng hợp đối với từng bị can, nhất là đối với những bị can phạm tội rất nghiêm trọng, phức tạp, chối tội, phản cung hoặc có mâu thuẫn giữa các chứng cứ, tài liệu có trong hồ sơ vụ án để từ đó đề xuất đường lối xử lý vụ án, bị can có căn cứ và thận trọng.

- Thứ hai, đối với từng vụ án bị cấp phúc thẩm hủy, tòa án cùng cấp trả hồ sơ để điều tra bổ sung, hoặc đình chỉ có trách nhiệm của KSV cần nghiêm túc kiểm điểm làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm cá nhân. Từ đó tổng hợp, phân tích nguyên nhân, trách nhiệm đối với từng vụ việc cụ thể, ra thông báo bằng văn bản nhằm kịp thời rút kinh nghiệm chung trong toàn đơn vị và coi đây là một căn cứ bình xét thi đua cuối năm. Trong quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung phải yêu cầu toàn bộ những vấn đề cần phải điều tra bổ sung, cần xem xét tính khả thi của yêu cầu điều tra bổ sung và kiểm sát chặt chẽ kết quả thực hiện của Cơ quan điều tra, khắc phục việc trả đi trả lại nhiều lần hoặc việc Toà án lại tiếp tục trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Bản thân mỗi Kiểm sát viên phải thường xuyên tự giác nghiên cứu, nắm chắc các quy định có liên quan đến nghiệp vụ kiểm sát; nâng cao tinh thần trách nhiệm, bảo đảm thực hiện đầy đủ quyền hạn, trách nhiệm của Kiểm sát viên quy định trong BLTTHS trên cơ sở thực hiện nghiêm túc các yêu cầu trong Quy chế công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra vụ án hình sự. Tích cực học hỏi, lắng nghe tất cả ý kiến đóng góp xây dựng của lãnh đạo cơ quan cũng như của đồng chí đồng nghiệp; khiêm tốn, đúng mực trong quan hệ công tác. Kiên định bảo vệ lập trường đúng đắn, bảo vệ pháp luật, tham mưu chính xác, kịp thời để lãnh đạo cơ quan quyết định chính xác các vấn đề có liên quan đến việc kiểm sát điều tra, truy tố, xét xử các vụ án mà bản thân được giao.

- Thứ ba, KSV khi kiểm sát một số hoạt động điều tra cần kiểm sát chặt chẽ việc lập hồ sơ của Điều tra viên nhằm kịp thời phát hiện vi phạm, thiếu sót để khắc phục. Trong quá trình giải quyết vụ án có khó khăn, vướng mắc về đánh giá chứng cứ, xác định tội danh, phương hướng điều tra tiếp, đường lối xử lý hoặc sự nhận thức khác nhau về áp dụng văn bản quy phạm pháp luật thì KSV cần kịp thời báo cáo xin ý kiến của lãnh đạo Viện thống nhất cách giải quyết; trường hợp không thống nhất được thì báo cáo xin ý kiến chỉ đạo của Liên ngành cùng cấp hoặc cấp trên.

- Thứ tư, Tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa ngành Kiểm sát với các cơ quan bảo vệ pháp luật trong hoạt động đấu tranh phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật.

Thực tiễn công tác kiểm sát đã cho thấy quan hệ phối hợp giữa giữa VKS với các cơ quan, tổ chức, đơn vị liên quan không chỉ là giải pháp để nâng cao chất lượng Thực hành quyền công tố và Kiểm sát điều tra,  mà đã được coi là nguyên tắc tổ chức và hoạt động của VKSND. Trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra, việc xây dựng được mối quan hệ phối hợp tốt theo đúng quy định pháp luật giữa các đơn vị cũng như giữa VKS với các cơ quan, đơn vị ngoài ngành sẽ khắc phục tình trạng "việc ai người ấy làm", sẽ phát huy được sức mạnh tổng hợp của các cơ quan tiến hành tố tụng trong cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm tại địa phương. Trong quan hệ phối hợp giữa VKSND với các cơ quan, tổ chức khác cần phải đảm bảo nguyên tắc việc phối hợp được thực hiện trên cơ sở tôn trọng chức năng, nhiệm vụ của mỗi bên theo quy định của pháp luật. Quan hệ phối hợp giữa VKS với các cơ quan, tổ chức trước hết thể hiện qua việc thống nhất phương hướng đấu tranh phòng, chống tội phạm giữa VKS với các cơ quan tiến hành tố tụng, các cơ quan Đảng, các cơ quan khác trong việc phòng, chống tội phạm. VKS còn tham mưu cho các cấp uỷ Đảng về chủ trương, biện pháp đấu tranh phòng, chống tội phạm tại địa phương. Quan hệ phối hợp này còn thể hiện trong các hoạt động nghiệp vụ cụ thể, thể hiện qua việc giải quyết những vụ án phức tạp, án trọng điểm. Những trường hợp có vướng mắc giữa các bên thì KSV phải báo cáo lãnh đạo Viện tổ chức họp liên ngành để trao đổi, hướng dẫn giải quyết hoặc chủ động báo cáo với cấp trên của các bên để phối hợp giải quyết án hình sự.

Kiểm sát viênchủ động kiểm sát ngay từ khi phát hiện tội phạm và trong suốt quá trình điều tra;giải quyết kịp thời những khó khăn, vướng mắc phát sinh; phát hiện và yêu cầu, kiến nghị CQĐT khắc phục những thiếu sót, vi phạmđảm bảo việc xử lý vụ án có căn cứ, đúng pháp luật. Khi xem xét, đề xuất phê chuẩn các quyết định tố tụng của CQĐT, nếu đủ căn cứ thì đề xuất phê chuẩn ngay tạo thuận lợi cho việc điều tra vụ án; nếu chưa đủ căn cứ thì yêu cầu CQĐT bổ sung tài liệu, chứng cứ; nếu thấy không có căn cứ, trái pháp luật thì kiên quyết không đề xuất phê chuẩn hoặc yêu cầu hủy bỏ theo quy định của pháp luật. Trường hợp người bị bắt, người bị khởi tố không nhận tội, tài liệu chứng cứ có mâu thuẫn hoặc chưa rõ, thì trước khi xem xét, đề xuất phê chuẩn, KSV phải trực tiếp lấy lời khai người bị bắt, hỏi cung bị can để xem xét, đề xuất phê chuẩn có căn cứ, chống lạm dụng việc bắt khẩn cấp hoặc bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội. Trong trường hợp đề xuất hủy bỏ hoặc thay thế biện pháp tạm giam bằng biện pháp ngăn chặn khác thì Kiểm sát viên cần có sự phối hợp chặt chẽ với Cơ quan điều tra, không để bị can phạm tội mới, bỏ trốn hoặc gây ra hậu quả nghiêm trọng khác.

Thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án hình sự là một trong những nhiệm vụ hết sức nặng nề, phức tạp mà chỉ có Viện kiểm sát là Cơ quan duy nhất được Nhà nước giao và quy định cụ thể trong Hiến pháp và BLTTHS. Kiểm sát viên là người trực tiếp thực hiện nhiệm vụnặng nề, phức tạpđó. Do đó để đáp ứng và thực hiện tốt nhiệm vụ, đòi hỏi từng KSV, từng cán bộ trong ngành kiểm sát phải luôn luôn nâng cao vai trò, trách nhiệm của mình, tích cực học tập, nghiên cứu nâng cao trình độ, kiến thức nghiệp vụ,  nghiên cứu kỹ mỗi trang tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ được phân công để yêu cầu Cơ quan điều tra hoặc tự mình điều tra đầy đủ toàn diện làm rõ sự thật các vấn đề trong mỗi vụ án, đảm bảo việc  phê chuẩn khởi tố, tạm giam và truy tố đảm bảo đúng người, đúng tội, đúng pháp luật góp phần không để oan, sai  xảy ra.