Có nên tịch thu hoa lợi, lợi tức của người thứ ba ngay tình trong vụ án hình sự hay không?

Thực tiễn giải quyết các vụ án trộm cắp tài sản, việc tịch thu hoa lợi, lợi tức của người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan trong vụ án hiện nay còn có nhiều quan điểm khác nhau giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, cụ thể như sau:

Ví dụ: Nguyễn Văn Đ, sinh năm 1994, trú tại phường HT, thành phố HD, tỉnh H là đối tượng đã có tiền án về tội Cướp giật tài sản chưa được xóa án tích. Ngày 22/02/2020, Nguyễn Văn Đ đến nhà chị Trần Thị B, trú tại phường HT, thành phố HD quan sát thấy trên mặt bàn uống nước phòng khách nhà chị B có để 01 chiếc điện thoại Iphone 7 Plus không có người trông coi. Đ liền lấy trộm chiếc điện thoại trên và mang đến cửa hàng mua bán điện thoại của anh Bùi Văn C bán cho anh C được số tiền 4000.000 đồng và đã chi tiêu cá nhân hết. Sau đó anh C bán cho một người khách không xác định được tên, tuổi, địa chỉ được 5.200.000 đồng nên không thu giữ được điện thoại. Chị B yêu cầu Nguyễn Văn Đ bồi thường giá trị của chiếc điện thoại Iphone 7.

Ngày 11/12/2020, Tòa án nhân dân thành phố HD, tỉnh H mở phiên tòa xét xử Nguyễn Văn Đ, ngoài việc xác định tội danh và hình phạt đối với bị cáo Đ, HĐXX còn nhận định: Chiếc điện thoại Iphone 7 Plus mà bị cáo Đ bán cho anh C được 4000.000 đồng, sau đó anh C bán cho một người không quen biết được 5.200.000 đồng, anh C hưởng lợi 1.200.000 nên áp dụng khoản 2 Điều 581 Bộ luật dân sự tuyên tịch thu sung quỹ nhà nước số tiền 1.200.000 đồng của anh C.

Tại Điều 581 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định:

“Nghĩa vụ hoàn trả hoa lợi, lợi tức.

1.

2. Người chiếm hữu, người sử dụng tài sản, người được lợi về tài sản mà không có căn cứ pháp luật nhưng ngay tình thì phải hoàn trả hoa lợi, lợi tức thu được từ thời điểm người đó biết hoặc phải biết về việc chiếm hữu, sử dụng tài sản, được lợi về tài sản không có căn cứ pháp luật..”

Đối với nội dung phán quyết nêu trên của Tòa án nhân dân thành phố HD, tỉnh H, hiện còn có nhiều quan điểm khác nhau:

- Quan điểm thứ nhất cho rằng: Việc Tòa án nhân dân thành phố HD, tỉnh H tuyên tịch thu số tiền 1.200.000 đồng của anh C là chưa đúng căn cứ pháp luật, vì:

Số tiền 1.200.000 đồng là tiền do anh C là người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan trong vụ án (nguời thứ ba ngay tình) thu được từ việc bán tài sản chứ không phải là tiền do người phạm tội bán tài sản mà có; khi mua điện thoại của bị cáo Đ anh C không biết và không buộc phải biết chiếc điện thoại là tài sản do trộm cắp mà có vì điện thoại không phải là tài sản phải đăng ký quyền sở hữu.

Mặt khác, theo quy định tại khoản 2 Điều 581 Bộ luật dân sự năm 2015, thì nghĩa vụ hoàn trả hoa lợi, lợi tức được áp dụng cho các bên tham gia quan hệ đó mà không quy định nhà nước được quyền tịch thu hoa lợi, lợi tức của người thứ ba ngay tình.

- Quan điểm thứ hai cho rằng: Tuy anh C không phải là người phạm tội nhưng số tiền 1.200.000 đồng là tiền anh C có được do bán chiếc điện thoại là tài sản trộm cắp nên không được hưởng số tiền nêu trên mà phải tịch thu sung quỹ nhà nước.

Chúng tôi đồng ý với quan điểm thứ nhất vì những cơ sở sau đây:

- Thứ nhất: Tại Điều 47 Bộ luật hình sự, quy định:

“1. Việc tịch thu sung vào ngân sách nhà nước hoặc tịch thu tiêu hủy được áp dụng đối với.

a ...

b. Vật hoặc tiền do phạm tội hoặc do mua bán, đổi chác những thứ ấy mà có; khoản thu lợi bất chính từ việc phạm tội”.

Theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 47 nêu trên chỉ đặt ra vấn đề thu tiền do phạm tội mà có của người phạm tội, không quy định tịch thu tiền của người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan trong vụ án.

- Thứ hai: Anh C là người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan, kinh doanh hợp pháp, không có lỗi trong việc mua điện thoại của bị cáo Đ, số tiền 1.200.000 đồng là lợi nhuận phát sinh từ hoạt động kinh doanh, không phải là tiền do phạm tội mà có nên anh C có quyền sở hữu hợp pháp đối với số tiền trên.

- Thứ ba: Hiện nay chưa có căn cứ pháp luật quy định việc tịch thu hoa lợi, lợi tức của người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan trong vụ án nên cần đảm bảo quyền lợi chính đáng của anh C.