Hoạt động phát hiện, thu lượm và bảo quản dấu vết đất trong khám nghiệm hiện trường tai nạn giao thông đường bộ

Dấu vết đất xuất hiện khá phổ biến trong các vụ tai nạn giao thông (TNGT) đường bộ. Dấu vết đất trong các vụ TNGT đường bộ của nước ta tuy đã được chú ý khai thác từ nhiều năm, song cho đến nay vẫn còn hạn chế do nhiều nguyên nhân.

Một trong những nguyên nhân căn bản làm cho dấu vết đất bụi trong các vụ TNGT đường bộ chưa được chú trọng khai thác là do nhiều cán bộ điều tra, xử lý tai nạn chưa thật hiểu rõ hoặc chưa nhận thức đúng về dấu vết đất, do vậy đã không thu hoặc có thu nhưng thu không đúng hoặc cách bảo quản không đúng sẽ làm hao hụt hoặc làm hỏng dấu vết dẫn đến làm sai lệch kết quả giám định.

Việc khai thác dấu vết đất trong điều tra các vụ TNGT đường bộ có thể giúp xác định được xe gây tai nạn, xác định điểm va chạm, xác định vị trí cảu phương tiện lúc va chạm, xác định hướng xuất phát và phần đường của các phương tiện tại thời điểm xảy ra tai nạn, thông qua đó có thể giải thích được diễn biến của tai nạn, giúp cho xác định nguyên nhân tai nạn, xác định lỗi của các bên tham gia tai nạn.

Sự hình thành và tồn tại của dấu vết đất trong các vụ TNGT đường bộ có nhiều điểm khác biệt so với những loại hiện trường khác. Các phương tiện tham gia giao thông thường có bụi đất bám dính vào gầm xe, thành xe, bánh xe… Vì thế, khi xảy ra tai nạn thường xuất hiện dấu vết đất ở những vị trí va chạm, hoặc đất bụi ở trên xe bong ra rồi rơi xuống nền đường, hoặc đất của đường sẽ bám vào bánh xe…

Dấu vết đất là loại dấu vết hình sự có thể truy nguyên đồng nhất cá thể, một loại dấu vết có giá trị truy nguyên cao trong giám định kỹ thuật hình sự. Do vậy, nếu cán bộ điều tra, xử lý TNGT trong quá trình khám nghiệm hiện trường biết cách thu thập, khai thác thích hợp sẽ góp phần đáng kể vào việc nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác điều tra, xử lý và phòng ngừa tai nạn. Để khai thác hiệu quả dấu vết đất trong các vụ TNGT đường bộ, công việc quan trọng hàng đầu là phát hiện, ghi nhận, thu thập, bảo quản được mẫu dấu vết và mẫu so sánh một cách phù hợp, đúng nguyên tắc.

Trong bài viết này, tác giả chỉ tập trung nêu những điểm lưu ý trong phát hiện dấu vết đất. Để tiến hành thu dấu vết đất một cách có hiệu quả, trước khi tiến hành khám nghiệm cần chuẩn bị đầy đủ các phương tiện và công cụ hỗ trợ cho việc tìm, thu và bảo quản mẫu vật như các loại đèn chiếu sáng, kính lúp, bộ đồ thu mẫu; các loại thìa, que, dao lấy mẫu, kéo, panh kẹp, lưỡi dao lam, băng dính trong…; chổi lông hoặc lông cánh ngỗng, các loại túi, lọ hoặc hộp đựng mẫu vật, giấy ghi nhãn (số hiệu), bút dạ kính, giấy trắng sạch… cụ thể:

Thứ nhất, tiến hành phát hiện dấu vết đất:

Dấu vết đất thường nhận biết được bằng mặt thường trong điều kiện ánh sáng ban ngày. Đầu tiên, tiến hành quan sát tổng thể hiện trường, các phương tiện tham gia tai nạn, các đối tượng vật chất tồn tại, được sắp xếp trên hiện trường, cùng với nó là nắm bắt được những thông tin ban đầu có được về vụ tai nạn, trong đó cần chú ý phán đoán về khả năng xuất hiện dấu vết đất, bằng cách: chú ý quan sát kỹ càng các dấu hiệu va chạm trên các bề mặt có đất bụi, quan sát sự thay đổi màu sắc của đồ vật, các dấu vết đất bẩn lạ, chú trọng những vị trí thường xuất hiện dấu vết đất.

Quá trình phát hiện dấu vết đất trên hiện trường cần sử dụng tốt các phương tiện kỹ thuật hỗ trợ thích hợp như: sử dụng kính lúp; sử dụng đèn chiếu xiên giúp phát hiện các vị trí có dấu vết đất được thuận lợi. Phải có đủ ánh sáng để quan sát, khi trời tối hoặc ban đêm phải có đèn chiếu sáng tốt.

Có ba phạm vi liên quan đến tìm dấu vết đất:

- Nơi xảy ra tai nạn (hiện trường): Trong khu vực này thường gặp các dấu vết đất phát sinh từ các phương tiện tham gia tai nạn, ví dụ đất dính trên chắn bùn, ở gầm hoặc thành xe ô tô rơi xuống nền đường.

- Trên các phương tiện giao thông tham gia tai nạn: Trên xe gây tai nạn thường gặp các dấu vết đất được phát sinh từ xe bị nạn hoặc từ hiện trường, đôi khi phát sinh từ nạn nhân hoặc các đồ vật của nạn nhân. Khi hai phương tiện tham gia tai nạn va vào nhau ở vị trí có dính đất bụi trên xe này sẽ để lại dấu vết đất trên xe kia và ngược lại. Trên xe bị nạn có thể gặp dấu vết đất phát sinh từ xe gây tai nạn hoặc từ hiện trường.

- Nạn nhân và các đồ vật của nạn nhân: Trên các bộ phận cơ thể, quần áo, giầy dép, các đồ vật, phương tiện của nạn nhân như xe đạp, xe máy… thường gặp các dấu vết đất có nguồn gốc từ xe gây tai nạn, tuy nhiên cũng có thể có nguồn gốc từ hiện trường.

Các vị trí thường hay gặp dấu vết đất xuất hiện trên một số vật mang quan trọng nhất trong khám nghiệm hiện trường các vụ TNGT đường bộ như sau:

- Mặt đường nơi xảy ra vụ tai nạn (hiện trường): Cần chú ý tới các loại đất rơi vãi được phân bố trên mặt đường, hoặc miết theo vết phanh, hoặc trên các vật có thể mang dấu vết đất.

- Phương tiện giao thông đường bộ tham gia vụ tai nạn:

+ Xe ô tô: Chú ý tới đất có thể bám dính trên thành xe (hai bên sườn xe), thành bình xăng, chắn bùn, rơ moóc, bậc lên xuống, bánh xe (má lốp, kẽ lốp…), gầm xe, bộ phận tản nhiệt của xe…

+ Xe đạp, xe máy: Cần chú ý đất có thể bám dính tại các vị trí có bánh xe chèn qua và các vị trí bị đâm, va quệt như: Xi nhan, đầu ghi đông, pê đan, khung, sườn, chắn bùn, đất để chân, giảm sóc…

- Quần áo, giầy dép, cơ thể người: Tại các vị trí va quệt với xe gây tai nạn hoặc bị bánh xe chèn qua như lưng, ngực, vạt, tay áo; mông, hông, gối, ống quần; mặt giầy, quai dép.

- Các đồ vật mang theo của người bộ hành: Đầu của các đồ vật đó như đầu đòn gánh, cán cuốc, đoạn gỗ, cán xẻng và các vật tương tự.

- Các vật được phương tiện chuyên chở rơi vãi tại hiện trường…

Thứ hai, ghi nhận, thu và bảo quản dấu vết:

- Sau khi đã phát hiện được các dấu vết, đòi hỏi cán bộ khám nghiệm cần ghi nhận các dấu vết đó theo đúng quy định của pháp luật, như: Mô tả dấu vết vào biên bản khám nghiệm hiện trường; ghi hình hình sự đối với dấu vết; vẽ sơ đồ đánh dấu vị trí dấu vết trên bản vẽ sơ đồ hiện trường.

- Việc thu và bảo quản dấu vết đất được thực hiện như đối với dấu vết hình sự nói chung, riêng dấu vết đất cần chú ý:

+ Các vật mang nhỏ có thể vận chuyển được dễ dàng (quần áo, đồ vật nhỏ…) nên đóng gói cả vật mang lẫn dấu vết trên đó để gửi giám định.

+ Với quần áo ướt có dính đất thì hoặc cho chuyển gấp về phòng giám định, hoặc làm khô trong không khí (phơi trong phòng thoáng gió) rồi mới đóng gói gửi giám định.

+ Đối với vật mang lớn hoặc khi vật mang nhỏ nhưng có lượng dấu vết lớn thì thực hiện bằng cách bóc tách dấu vết ra khỏi vật mang gửi giám định.

+ Với vi vết đất bụi trên mặt đường nhẵn thì dùng chổi lông hoặc một chiếc lông cánh ngỗng thu gom lại, dùng que lấy mẫu hoặc lưỡi dao cạo xúc vào túi đựng mẫu.

Thứ ba, thu và bảo quản mẫu so sánh:

Khi tìm kiếm vị trí để thu thập mẫu so sánh trên các phương tiện tham gia tai nạn cần tìm được các vị trí có dấu hiệu của sự va quệt hoặc sự phân tách, chú ý chiều cao so với mặt đường của nó, màu sắc, kiến trúc của đất và phải thu được mẫu so sánh ở đúng hoặc kề sát vị trí đã sinh ra dấu vết ( mẫu so sánh trực tiếp). Ngoài ra cần thu bổ sung vài mẫu so sánh khác ở xung quanh vị trí trực tiếp trên (các mẫu so sánh gián tiếp). Kỹ thuật thu và bảo quản các mẫu đất so sánh trên các phương tiện tham gia tai nạn được thực hiện như đối với dấu vết.

Trường hợp thu thập mẫu so sánh là đất ở mặt đường cần thu từ 3 đến 4 mẫu so sánh trong phạm vi hiện trường trực tiếp, tại những vị trí có vết bánh xe đi qua. Những hiện trường có quá nhiều sự xáo trộn cần thu nhiều mẫu so sánh hơn.

Ngoài ra, cần thu bổ sung 4 mẫu so sánh khác ở các vị trí sau: Về hai phía của hiện trường trực tiếp, cách khoảng 10 - 20 mét trên đường giao thông thu 2 mẫu. Hai mẫu còn lại thu ở hai bên lề đường, cách hiện trường trực tiếp khoảng 1 - 2 mét. Các mẫu chỉ thu ở lớp đất mặt không sâu quá 5 cm (thường chỉ sâu 1 -2 cm).

Xác định được vị trí thu rồi dùng thìa hoặc que lấy mẫu xúc đất cho vào bình chứa. Nên chụp ảnh các vị trí thu mẫu so sánh, nhất là vị trí được dự đoán là vị trí trực tiếp phát sinh ra dấu vết.

Thứ tư, trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ mà phương tiện gây tai nạn đã rời khỏi hiện trường:

Cán bộ khám nghiệm cần phán đoán tình huống và thông qua những dấu hiệu về sự va chạm quan sát được ở hiện trường hoặc trên nạn nhân để xác định khả năng xuất hiện dấu vết đất, nhất là dấu vết đất để lại trên xe gây tai nạn thì phải thu mẫu so sánh ở ngay các vị trí nghi ngờ đó. Sau này, trong quá trình điều tra khi truy tìm được xe nghi vấn có thể sẽ tìm được dấu vết và lúc đó ta đã có mẫu so sánh thích hợp.

Tóm lại, đối với dấu vết đất, nếu cán bộ điều tra, xử lý biết khai thác sẽ có ý nghĩa rất lớn trong việc điều tra, xử lý các vụ TNGT đường bộ. Nhưng đây là một loại dấu vết phức tạp, kết quả giám định truy nguyên của nó phụ thuộc rất lớn vào quá trình phát hiện, thu lượm và bảo quản dấu vết này trong quá trình khám nghiệm hiện trường. Thực hiện tốt hoạt động phát hiện, thu lượm và bảo quản dấu vết đất trong quá trình khám nghiệm sẽ góp phần to lớn trong việc nâng cao hiệu quả công tác điều tra, xử lý các vụ TNGT đường bộ.