Một số quy định cần hướng dẫn khi thực hiện chế định tha tù trước thời hạn có điều kiệ

Tha trước thời hạn có điều kiện là chế định mới, lần đầu tiên được quy định trong Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự, khẳng định chính sách nhân đạo, khoan hồng của Đảng, Nhà nước đối với người bị kết án phạt tù đã ăn năn, hối cải, tích cực lao động, cải tạo. Các cơ quan tư pháp Trung ương đã có hướng dẫn triển khai thực hiện một cách cụ thể. Tuy nhiên, qua nghiên cứu, thực hiện, chúng tôi có một số băn khoăn như sau:

         Thế nào là đủ điều kiện?

          Qua nghiên cứu thì thấy nếu chỉ căn cứ vào Điều 66 BLHS năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 thì rất nhiều phạm nhân đủ điều kiện tha tù trước thời hạn có điều kiện như: Phạm tội lần đầu; Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt; Đã được giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù đối với người bị kết án về tội phạm nghiêm trọng trở lên; Có nơi cư trú rõ ràng; Đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, án phí và các nghĩa vụ bồi thường dân sự; Đã chấp hành được ít nhất là một phần hai mức thời hạn tù đối với hình phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất 15 năm đối với tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn....

          Tuy nhiên, theo hướng dẫn tại khoản 7 Điều 2, NQ 01/2018 của HĐTP-TANDTC thì có thể xem xét quyết định không tha tù trước thời hạn có điều kiện, đối với nhiều phạm nhân. Vì điều khoản đó quy định: "Khi xét tha tù trước thời hạn có điều kiện phải xem xét thận trọng, chặt chẽ để bảo đảm việc tha tù trước thời hạn có điều kiện không ảnh hưởng đến an ninh, trật tự an toàn xã hội, đặc biệt là đối với các trường hợp phạm tội về ma túy, tham nhũng, phạm tội có tổ chức, các đối tượng chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy, ngoan cố, chống đối, côn đồ, tái phạm nguy hiểm". Nhưng, thế nào là " thận trọng, chặt chẽ", thế nào thì "bảo đảm việc tha tù trước thời hạn có điều kiện không ảnh hưởng đến an ninh, trật tự an toàn xã hội" , thế nào là " ngoan cố, chống đối" cần phải hướng dẫn thêm cho rõ. Tội phạm về ma túy thì có rất nhiều phạm nhân, cần phải phân biệt tính chất mức độ phạm tội đối với từng hành vi phạm tội; cũng cần phân biệt tính chất mức độ phạm tội đối với từng hành vi phạm tội của phạm nhân phạm tội tham nhũng... cần phải hướng dẫn thêm cho rõ. Có như vậy mới không có những nhận định cảm tính, quyết định tùy tiện và có căn cứ để xem xét kháng nghị đối với các quyết định không tha hoặc tha tù trước thời hạn có điều kiện không đúng pháp luật.

           Hồ sơ đầy đủ gồm nhưng tài liệu gì ?

          Điều 66 BLHS năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 quy định: "phạm tội lần đầu" - là điều kiện đầu tiên để xem xét tha tù tước thời hạn có điều kiện đối với phạm nhân. Cụ thể hóa, tại khoản 2 Điều 2 NQ 01/2018/NQ-HĐTP hướng dẫn: "Được coi là phạm tội lần đầu và có thể xem xét nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây: Trước đó chưa phạm tội lần nào; Trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được miễn trách nhiệm hình sự; Trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng; Trước đó đã bị kết án nhưng thuộc trường hợp được coi là không có án tích."

          Trong khi đó theo quy định của Điều 368 BLTTHS năm 2015, cũng như hướng dẫn tại thông tư liên tịch số 04/2018/TTLT-BCA-TANDTC-VKSNDTC  thì hồ sơ đề nghị tha tù trước hạn có điều kiện, gồm:  

           Đơn xin tha tù trước thời hạn có điều kiện của phạm nhân; Bản sao bản án; Quyết định thi hành án; Tài liệu thể hiện phạm nhân có nhiều tiến bộ, Quyết định hoặc bản sao Quyết định xếp loại chấp hành án phạt tù; Bản sao Quyết định giảm thời hạn chấp hành án phạt tù (trừ trường hợp người bị kết án về tội phạm ít nghiêm trọng); Văn bản, tài liệu thể hiện việc chấp hành xong hình phạt bổ sung là phạt tiền, nghĩa vụ bồi thường thiệt hại, nộp án phí...;Tài liệu để xác định thời gian thực tế đã chấp hành án phạt tù; Tài liệu chứng minh người phạm tội là người có công với cách mạng hoặc thân nhân của người có công với cách mạng, phạm nhân là người đủ 70 tuổi trở lên, là người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, phạm nhân có con dưới 36 tháng tuổi, phạm nhân là người đang chấp hành án phạt tù dưới 18 tuổi; Văn bản đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện của trại giam, trại tạm giam...

          Với những tài liệu có trong hồ sơ nêu trên thì chỉ có bản án là có thể phản ánh việc phạm nhân có thuộc trường hợp phạm tội lần đầu hay không. Tuy vậy, theo quy định tại BLTTHS thì bản án hình sự chỉ bắt buộc xác định việc bị cáo có tiền án hay không, mà không buộc phải xác định: "Trước đó chưa phạm tội lần nào; Trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được miễn trách nhiệm hình sự; Trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng; Trước đó đã bị kết án nhưng thuộc trường hợp được coi là không có án tích". Tức là bản án chỉ xác định được một phần yêu cầu. Như vậy, theo những quy định trên thì các tài liệu có trong hồ sơ chưa đủ để chứng minh điều kiện là phạm nhân phạm tội lần đầu và kể cả việc chứng minh phạm nhân có nơi cứ trú rõ ràng để mà trở về khi được tha tù. Vì vậy, cần có quy định mang tính mở rộng hơn, để có thể đưa các tài liệu như: Kết quả tra cứu tiền án, tiền sự ( từ Phòng hồ sơ công an cấp tỉnh), Biên bản xác minh tại chính quyền địa phương...nhằm chứng minh đầy đủ điều kiện phạm nhân phạm tội lần đầu, có nơi cứ cho rõ.

                     Khi nào thì tha tù ?

          Theo quy định của pháp luật, mẫu quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện ghi rõ: " quyết định này có thể bị kháng nghị và có hiệu lực kể từ ngày hết hạn kháng nghị...", như vậy, chỉ khi nào quyết định có hiệu lực thì mới được thi hành, mới được tha tù cho các phạm nhân. Tuy vậy có quan điểm cho rằng cần tiến hành tha tù ngay cho các phạm nhân với lý do thực hiện theo khoản 9 Điều 368 BLTTHS, việc đó tạo sự phấn khởi cho phạm nhân, dễ cho việc xác định và thi hành thời gian thử thách....tuy nhiên điều khoản đó chưa nêu rõ ràng, mà chỉ nêu rõ phải thực hiện ngay việc công bố và thực hiện các thủ tục khác. Mặt khác việc tha tù ngay cho các phạm nhân sẽ có thể xảy ra việc: phạm nhân ra tù nhưng không được theo dõi, quản lý do quyết định chưa có hiệu lực hoặc quyết định đối với phạm nhân bị kháng nghị, được chấp nhận và quyết định tha tù...bị hủy bỏ lại phải bắt lại vào Trại...và có thể kéo theo nhiều hệ lụy khác.

          Vì vậy cần thực hiện theo đúng mẫu;  việc đó, cũng là tuân thủ đúng quy định của pháp luật trong việc thực hiện quyền kháng nghị của VKS.

           Khi nào không nên lập hồ sơ đề nghị tha tù trước thời hạn ?

          Tha tù trước thời hạn là một chế định nhân đạo, có lợi cho người chấp hành án phạt tù, tuy vậy xét ở một số trường hợp, với góc độ nào đó thì chưa hẳn là có lợi đối với họ (cũng như đối với các cơ quan nhà nước). VD: một phạm nhân còn 6 tháng nữa ( tính đến 02/9/2018) thì hết hạn chấp hành án phạt tù và theo quy định của pháp luật đến dịp 02/9 thì có thể sẽ được giảm hết án. Khi được giảm hết án thì phạm sẽ được trả tự do và được cấp giấy chứng nhận xong hình phạt tù. Nhưng nếu TAND quyết định tha tù trước thời hạn đợt 02/9 cho phạm nhân thì khoảng thời gian đó phạm nhân cũng được ra khỏi trại giam nhưng phải chấp hành thêm 6 tháng thời gian thử thách, với nguy cơ có thể lại bị hủy quyết định tha tù, trở lại Trại giam khi có nhiều vi phạm. Cùng với những việc đó, sẽ phát sinh nhiều công việc của các cơ quan Nhà nước để thực hiện các thủ tục kèm theo. Vì vậy, có lẽ một số trường hợp dù có đủ điều kiện tha tù trước thời hạn nhưng không tha tù trước thời hạn theo hướng có lợi cho phạm nhân cũng như xã hội như đã nêu trên.

          Do những băn khoăn nêu trên, chúng tôi đề nghị các Cơ quan tư pháp Trung ương cần nghiên cứu, phối hợp  hướng dẫn cụ thể để việc thực thi không gặp khó khăn, bảo đảm thực hiện đúng chính sách nhân đạo, khoan hồng của Đảng, Nhà nước đối với người bị kết án phạt tù có đủ điều kiện.