Có nên áp dụng tình tiết tăng năng trách nhiệm hình sự “phạm tội 02 lần trở lên” trong vụ án Cướp giật tài sả

Điều 50 Bộ Luật hình sự quy định về căn cứ quyết định hình phạt “1. Khi quyết định hình phạt, Tòa án căn cứ vào quy định của Bộ luật hình sự, cân nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự …”

Theo đó các hình thức tăng nặng trách nhiệm hình sự (TNHS) được quy định rõ tại Điều 52 Bộ luật hình sự là một trong những căn cứ để Tòa án quyết định hình phạt đối với người phạm tội theo hướng nghiêm khắc hơn. Tuy nhiên, thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử lại có một số khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS “phạm tội 02 lần trở lên” trong vụ án “Cướp giật tài sản”, cụ thể như tình huống dưới đây.

 Hình ảnh mang tính minh họa

Do có ý định chiếm đoạt tài sản để chi tiêu cá nhân, nên các ngày 28/7/2020 và 31/7/2020, Nguyễn Văn T điều khiển xe đạp đi cướp giật tài sản, cụ thể như sau:

Khoảng 20 giờ 30 phút ngày 28/7/2020, tại thôn Phú An, xã Cao An, huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương, Nguyễn Văn T đã có hành vi điều khiển xe đạp đến gần vị trí chị Đào Thị K đang ngồi trước cửa nhà, dùng tay trái giật túi sách bên trong có số tiền 30.000.000đ của chị K.

Khoảng 19 giờ ngày 31/7/2020, tại khu vực cổng làng thôn Ngọc Trục, xã Ngọc Liên, huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương, Nguyễn Văn T đã có hành vi điều khiển xe đạp dùng tay trái giật chiếc dây chuyền vàng 9999 trị giá 25.000.000đ của bà  Nguyễn Thị H, đang ngồi tại lề đường.

Tổng giá trị tài sản Nguyễn Văn T chiếm đoạt là 55.000.000đ

Sau đó, Nguyễn Văn T bị khởi tố, truy tố và xét xử về tội “Cướp giật tài sản”, quy định tại điểm c khoản 2 Điều 171 Bộ luật hình sự;

Trong vụ án này, có hai quan điểm khác nhau trong việc xác định Nguyễn Văn T có phải chịu tình tiết tăng nặng TNHS “phạm tội 02 lần trở lên’’ theo điểm g khoản 1 Điều 52 BLHS, như sau:

Quan điểm thứ nhất cho rằng: Nguyễn Văn T phải chịu tình tiết tăng nặng TNHS phạm tội 02 lần trở lên’’ theo điểm g khoản 1 Điều 52 BLHS, bởi lẽ:

- Nguyễn Văn T là người có đủ năng lực trách nhiệm hình sự, đã thực hiện 02 hành vi phạm tội vào các ngày 28/7/2020 và 31/7/2020, mỗi hành vi phạm tội có đầy đủ yếu tố cấu thành tội phạm “Cướp giật tài sản” quy định tại khoản 1 Điều 171 BLHS, đồng thời trong các lần phạm tội chưa có lần nào bị truy cứu trách nhiệm hình sự và cũng chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự.

- Mặt khác, căn cứ vào Công văn Số: 64/TANDTC-PC ngày 04/4/2019 của Tòa án nhân dân tối cao, giải đáp tại mục 4: “Trường hợp một người thực hiện nhiều lần cùng một loại hành vi phạm tội xâm phạm sở hữu, mà tổng trị giá tài sản của các lần phạm tội thỏa mãn dấu hiệu định khung tăng nặng, nếu các lần phạm tội đều chưa bị truy cứu trách nhiệm hình sự và chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, thì ngoài việc bị áp dụng khung hình phạt tương ứng với trị giá tài sản chiếm đoạt, họ còn bị áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “phạm tội 02 lần trở lên” quy định tại điểm g khoản 1 Điều 52 của Bộ luật Hình sự…”

Do đó, quá trình truy tố, xét xử Nguyễn Văn T phải áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS phạm tội 02 lần trở lên’’ theo điểm g khoản 1 Điều 52 BLHS để quyết định định hình phạt.

Quan điểm thứ hai cho rằng: Nguyễn Văn T không phải chịu tình tiết tăng nặng TNHS phạm tội 02 lần trở lên’’ theo điểm g khoản 1 Điều 52 BLHS, bởi lẽ:

- Thứ nhất: Nguyễn Văn T thực hiện 02 hành vi phạm tội, trị giá tài sản chiếm đoạt của mỗi hành vi lần lượt là 30.000.000đ và 25.000.000đ, mỗi hành vi cấu thành tội phạm tại khoản 1 Điều 171 BLHS (Người nào cướp giật tài sản của người khác, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm). Căn cứ khoản 1 Điều 170 BLTTHS, Cơ quan CSĐT đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với T về 02 hành vi phạm tội (nêu trên), tổng giá trị tài sản chiếm đoạt là 55.000.000đ, theo đó T phạm tội theo điểm c khoản 2 Điều 171 BLHS (2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm; ...c, Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000đ đến dưới 200.000.000đ). Như vậy, T đã phải chịu trách nhiệm hình sự về tội danh tương ứng với tổng số tiền mà đã chiếm đoạt.

- Thứ hai, tại khoản 2 Điều 52 BLHS quy định: “Các tình tiết đã được BLHS quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung hình phạt thì không được coi là tình tiết tăng nặng’’. Trong trường hợp này tổng hợp 02 hành vi phạm tội của T, mới đủ yếu tố cấu thành tội phạm quy định tại điểm c khoản 2 Điều 171 BLHS có khung hình phạt từ 03 năm đến 10 năm. Như vậy, mặc dù khoản 2 Điều 171 BLHS không có điểm nào quy định là “Phạm tội từ 02 lần chở lên’’, nhưng khi tổng hợp giá trị tài sản chiếm đoạt của 02 lần phạm tội T mới bị khởi tố, truy tố, xét xử theo điểm c khoản 2 Điều 171 BLHS, có khung hình phạt tù cao đến 10 năm trong khi khung hình phạt tù cao nhất tại khoản 1 Điều 171 BLHS là 5 năm. Do vậy, cần vận dụng linh hoạt để đảm bảo nguyên tắc công bằng cho người phạm tội.

Thứ ba,cho đến nay chưa có văn bản chính thức hướng dẫn tình tiết tăng nặng TNHS “phạm tội 02 lần trở lên’’ theo điểm g khoản 1 Điều 52 BLHS đối với  loại tội xâm phạm sở hữu. Văn bản số: 64/TANDTC-PC ngày 04/4/2019 của Tòa án nhân dân tối cao, là văn bản giải đáp một số vướng mắc của ngành Tòa, không phải văn bản hướng dẫn chính thống cho các cơ quan tiến hành tố tụng.

Từ những phân tích nêu trên, thì có căn cứ Nguyễn Văn T không phải chịu tình tiết tăng nặng TNHS “phạm tội 02 lần trở lên’’ theo điểm g khoản 1 Điều 52 BLHS.

Quan điểm thứ 3: cho rằng Nguyễn Văn T phạm vào khoản 1 Điều 171 BLHS và  phải chịu tình tiết tăng nặng TNHS phạm tội 02 lần trở lên’’ bởi vì

T thực hiện 2 lần chiếm đoạt tài sản riêng biệt, ở hai thời điểm khác nhau cách nhau 3 ngày. Trị giá tài sản chiếm đoạt của mỗi lần đã trên 2.000.000 đ dưới 50.000.000 đ (là 30.000.000đ và 25.000.000đ), mỗi lần cấu thành tội phạm tại khoản 1 Điều 171 BLHS (Người nào cướp giật tài sản của người khác, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm) nên phải chịu TNHS khoản 1 Điều 171 BLHS và  phải chịu tình tiết tăng nặng TNHS phạm tội 02 lần trở lên’’

Mặt khác, thực tế T phạm tội 2 lần, nên phải chịu tình tiết phạm tội 2 lần trở lên. Theo quy định về án treo, xét giảm, miễn về thi hành án thì người phạm tội phải chịu tình tiết phạm tội 2 lần trở lên hay không là căn cứ quan trọng để xem xét áp dụng hoặc không áp dụng. Vì vậy không thể bắt người phạm tội vừa chịu trách nhiệm với tổng tài sản các lần chiếm đoạt để chịu tình tiết định khung lại vừa bị áp dụng tình tiết tăng nặng " phạm tội 2 lần trở lên"  như quan điểm 2.

 Theo hướng dẫn tại  TTLT số 02/2001 TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BTP  thì  trường hợp một người thực hiện nhiều lần cùng loại hành vi xâm phạm sở hữu dưới mức tối thiểu để  truy cứu TNHS....thì người thực hiện nhiều lần cùng loại phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội phạm tương ứng theo tổng giá trị tài sản của các lần bị xâm phạm, nếu: ......Các hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện 1 cách liên tục, kết tiếp nhau về mặt thời gian...

Như vậy trong trường hợp hành vi mỗi lần không cấu thành tội, mà kế tiếp nhau về mặt thời gian thì mới cộng tổng các lần để  truy cứu TNHS. Không có quy định nào trong các văn bản quy phạm pháp luật quy định phải cộng tổng các lần phạm tội để định khung hình phạt, vì vậy, T phải chịu tình tiết tăng nặng TNHS " Phạm tội 2 lần trở lên" và  không được cộng tổng số tiền chiếm đoạt của các lần phạm tội lại để xác định T phạm vào khoản 2 Điều 171 BLHS.

Tác giả đồng tình với quan điểm thứ hai. Bởi lẽ, trong trường hợp này tổng hợp 02 lần thực hiện hành vi phạm tội đủ yếu tố cấu thành tội phạm quy định tại điểm c khoản 2 Điều 171 BLHS và thực tế đều đã áp dụng việc cộng tổng giá trị tài sản các lần chiếm đoạt để xác định khung hình phạt đối với người phạm tội đảm bảo sự nghiêm minh của pháp luật.  Khoản 2 Điều 52 BLHS quy định: “Các tình tiết đã được BLHS quy định là dấu hiệu ...định khung hình phạt thì không được coi là tình tiết tăng nặng’’; hiện nay chưa có văn bản chính thức hướng dẫn tình tiết tăng nặng TNHS “phạm tội 02 lần trở lên’’ theo điểm g khoản 1 Điều 52 BLHS đối với  loại tội xâm phạm sở hữu. Chính vì vậy, căn cứ nguyên tắc công bằng và có lợi cho người phạm tội thì không áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS “phạm tội 02 lần trở lên’’ đối với Nguyễn Văn T.

Thông qua công tác thực tế, tác giả nghiên cứu và đưa ra một số khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS “phạm tội 02 lần trở lên’’ theo điểm g khoản 2 Điều 52 BLHS, trong vụ án “Cướp giật tài sản’’. Rất mong sớm được cơ quan có thẩm quyền hướng dẫn pháp luật, hướng dẫn áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS “phạm tội 02 lần trở lên’’ theo điểm g khoản 2 Điều 52 BLHS, đối với những vụ án xâm phạm sở hữu và mong nhận được phản hồi từ các đồng nghiệp, để nâng cao nhận thức cũng như chất lượng thực hành quyền công tố, kiểm sát giải quyết các vụ án hình sự./.