VƯỚNG MẮC TRONG VIỆC KIỂM SÁT THÔNG BÁO TRẢ LẠI ĐƠN KHỞI KIỆN CỦA TÒA ÁN HIỆN NAY

Kiểm sát thụ lý vụ việc dân sự của Tòa án là hoạt động đầu tiên của quá trình kiểm sát các vụ việc dân sự. Kiểm sát việc thụ lý nhằm bảo đảm cho việc tiến hành các thủ tục thụ lý vụ việc dân sự của Tòa án theo đúng quy định của pháp luật và có ý nghĩa rất quan trọng: Góp phần đảm bảo cho hoạt động tố tụng dân sự đầu tiên của Tòa án được chính xác và xác định đúng thẩm quyền giải quyết của Tòa án; là điều kiện để KSV nắm bắt kịp thời nội dung, tình tiết, chứng cứ ban đầu của vụ việc dân sự; ngăn chặn kịp thời, hạn chế vi phạm, sai sót có thể xảy ra ngay từ hoạt động đầu tiên của quá trình tố tụng dân sự. Hoạt động thụ lý vụ việc dân sự của Tòa án được tiến hành bởi nhiều thủ tục, trong đó có việc trả lại đơn khởi kiện được quy định tại Điều 168 Bộ luật tố tụng dân sự và hướng dẫn cụ thể và tại Điều 8 Nghị quyết số 05/2012/NQ-HĐTP.
Qua thực tiễn công tác kiểm sát thông báo trả lại đơn khởi kiện của Tòa án cho thấy: Theo điểm d khoản 1 Điều 168 BLTTDS sửa đổi quy định Tòa án trả lại đơn khởi kiện trong trường hợp “chưa có đủ điều kiện khởi kiện”; đồng thời, điểm c khoản 2 Điều 168 Bộ luật này cũng quy định: sau khi Tòa án trả lại đơn khởi kiện, đương sự có quyền nộp đơn khởi kiện trong trường hợp “đã có đủ điều kiện khởi kiện”. Tại Khoản 2 Điều 8 Nghị quyết số 05/2012/NQ-HĐTP ngày 03/12/2012 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao chỉ hướng dẫn “Chưa có đủ điều kiện khởi kiện là trường hợp các đương sự có thoả thuận hoặc pháp luật có quy định về các điều kiện để khởi kiện (kể cả quy định về hình thức, nội dung đơn kiện), nhưng đương sự đã khởi kiện khi còn thiếu một trong các điều kiện đó”. Như vậy, BLTTDS sửa đổi và các văn bản hướng dẫn thi hành đều không có quy định cụ thể về điều kiện khởi kiện vụ việc dân sự.
Khoản 1 Điều 170 BLTTDS quy định“Trong thời hạn ba ngày làm việc, kể từ ngày nhận được văn bản trả lại đơn khởi kiện của Tòa án, Viện kiểm sát cùng cấp có quyền kiến nghị với Chánh án Tòa án đã trả lại đơn khởi kiện”. 
Như vậy quy định như trên nhằm đảm bảo cho VKSND thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Tòa án. Tuy nhiên, với quy định như hiện nay sẽ dẫn đến sự thiếu thống nhất trong cách hiểu: kiểm sát thông báo trả lại đơn khởi kiện là kiểm sát nội dung thông báo này hay kiểm sát hoạt động trả lại đơn khởi kiện của Tòa án. Nếu hiểu theo hướng kiểm sát hoạt động trả lại đơn khởi kiện của Tòa án thì sẽ dẫn tới khó khăn trong thực hiện. Bởi vì, thực tế là, khi Tòa án trả lại đơn khởi kiện thì cũng trả lại toàn bộ tài liệu, chứng cứ kèm theo cho người khởi kiện. Muốn biết được hoạt động trả lại đơn có đúng quy định hay không, Kiểm sát viên phải nghiên cứu toàn bộ tài liệu, chứng cứ gửi kèm theo đơn khởi kiện. Nhưng khi nhận được thông báo trả lại đơn khởi kiện, Kiểm sát viên có muốn cũng không thể nghiên cứu được vì Tòa án không còn lưu giữ những tài liệu đó. Vì vậy, không thể đánh giá được, hoạt động trả lại đơn khởi kiện của Tòa án có chính xác không.
Theo quy định tại Khoản 2 Điều 168 BLTTDS đã được sửa đổi, bổ sung quy định rõ “Khi trả lại đơn khởi kiện và các tài liệu, chứng cứ kèm theo cho người khởi kiện, Tòa án phải có văn bản ghi rõ lý do trả lại đơn khởi kiện, đồng thời gửi cho Viện kiểm sát cùng cấp”. Tuy nhiên, luật không quy định rõ thời hạn phải gửi cho Viện kiểm sát. Điều đó dẫn đến thực trạng là, có trường hợp, Tòa án không gửi thông báo nên Viện kiểm sát cũng không nắm được vì không có cơ chế để kiểm tra hoạt động trả lại đơn của Tòa án. Thông thường, Viện kiểm sát chỉ nắm được khi người khởi kiện khiếu nại, Chánh án giải quyết khiếu nại và gửi kết quả tới Viện kiểm sát. Lúc đó, Tòa án mới gửi thông báo trả lại đơn khởi kiện cho Viện kiểm sát.
Ví dụ:  Thông báo trả lại đơn khởi kiện số 20 ngày 15/10/2015 của Toà án nhân dân thị xã Chí Linh, trả lại đơn khởi kiện của ông Trần Văn Tính, sinh năm 1938, trú tại thôn Tu Ninh, xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương về việc  “ Kiện đòi tài sản”. Sau khi trả lại đơn khởi kiện ông Trần Văn Tính có đơn khiếu nại Thông báo trả lại đơn khởi kiện gửi đến Toà án nhân dân thị xã Chí Linh ngày 03/11/2015, đến ngày 09/11/2015 (Sau khi Viện kiểm sát có yêu cầu giải quyết đơn thư khiếu nại) Toà án đã ra Quyết định giải quyết đơn khiếu nại của ông Tinh, nhưng cho đến ngày 10/11/2015 sau khi Viện kiểm sát yêu cầu Toà án nhân dân thị xã Chí Linh mới chuyển Thông báo trả lại đơn khởi kiện cho Viện kiểm sát.
Qua ví dụ nêu trên cho thấy: Việc gửi thông báo trả lại đơn khởi kiện của Toà án còn tuỳ tiện làm ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động kiểm sát thông báo trả lại đơn khởi kiện của Viện kiểm sát. Đây là một thực trạng gây khó khăn cho hoạt động kiểm sát đối với hoạt động trả lại đơn khởi kiện của Tòa án. Vấn đề này cần có quy định bổ sung và quy định rõ thời hạn gửi Thông báo trả lại đơn khởi kiện cho Viện kiểm sát, quy định rõ về việc lưu trữ hồ sơ (sao) để thể hiện cho hoạt động trả lại đơn khởi kiện của Thẩm phán là có căn cứ và phục vụ hiệu quả cho công tác kiểm tra, đánh giá sau này.